चिसो हावा गाउँभरि चल्न थालेको थियो। भर्खर मात्र बिहानको उज्यालो आकाशले गाउँलाई रङ्गाएको थियो। दुवै वृद्ध बुवा आमा झुपडीको कुनामा बसेका थिए। सात वर्ष बितिसकेको थियो, तर उनीहरूका प्रिय छोरो रमेश अझै फर्किएको थिएन।
हरेक दिन एक न एक किसिमको आशा र निराशाले उनीहरूलाई थकित बनाउँदै लगेको थियो। झुपडीको भित्तामा टाँसिएको रमेशको पुरानो फोटो हेर्दै बुवाले गहिरो सास फेरे।
‘आमा, आज केही हुन्छ कि जस्तो लाग्दै छ,’ बुवाले आफ्नो मनको आशा व्यक्त गरे।
आमाले एकोहोरो हेर्दै भनिन्, ‘कहिलेकाहीँ यस्तो लाग्छ, रमेश सायद आउँदै छ। तर कति पटक आशा गर्ने? सधैँ त निराशा मात्र हुन्छ।’
गाउँका मान्छेहरूले पनि उनीहरूलाई सोध्न छोडेका थिए, छोरो कहिले फर्किन्छ भनेर। एक समय थियो, जब रमेशको परदेश जाने कुरा गाउँभरि खुसीको खबर थियो। तर अहिले उनीहरूको झुपडीमा निरन्तर चुपचापको शान्ति छ। झुपडी बिस्तारै पुरानो र जीर्ण बन्दै गइरहेको थियो।
बुवाआमाको मन भने झन् ठुलो बन्दै गइरहेको थियो। उनीहरूले सोचेका थिए— जति नै समय लागोस् रमेश एक दिन अवश्य फर्किन्छ। हरेक बिहान उनीहरू उसलाई फर्किएको देख्ने सपना देख्थे, उसले झुपडीलाई पक्की घरमा बदलेको कल्पना गर्थे। त्यो पक्की घर भनेको केवल इँटा र सिमेन्टले बनेको संरचना मात्र थिएन, त्यो थियो रमेशको माया। उसको सफलताको प्रमाण। तर सात वर्ष बितिसक्दा पनि रमेशको कुनै खबर थिएन।
रमेश गाउँको एक मात्र छोरो थियो जसले परदेश जाने ठुलो निर्णय लिएको थियो। उसको सपना थियो— पैसा कमाएर ठुलो घर बनाउने, आमाबुबालाई सुख दिने। ऊ परदेश जानुअघि गाउँका सबैले उसलाई राम्रो भविष्यको शुभकामना दिएका थिए। रमेशको बाबुआमालाई पनि गर्व थियो कि उनीहरूको छोरो गाउँको पहिलो मान्छे हो, जसले विदेश गएर केही ठुलो गर्नेछ।
रमेशले बाबुआमालाई भनेको थियो, ‘म फर्किँदा तपाईंहरूलाई कहिल्यै दुःख नदिन पर्ने हुन्छ। हामीले पक्की घर बनाउँछौँ, राम्रो जीवन जिउनेछौँ।’
तर परदेश पुगेपछि जीवन रमेशको कल्पनाभन्दा धेरै फरक भयो। उसले सुरुमा राम्रो काम पायो, केही महिना बुवाआमालाई पैसा पठायो पनि। तर बिस्तारै उसको जीवन कठिन बन्दै गयो। उसको काम झन् थकानलाग्दो भयो र कमाइ घट्दै गयो। उसले धेरै पटक बुवाआमालाई फोन गर्न चाह्यो, तर उसको आफ्नै आत्मसम्मानले रोक्थ्यो। उसले सोच्यो— ‘म असफल छु, मैले बाबुआमालाई के जवाफ दिन सक्छु?’
उसले आफ्ना सपनाहरू चकनाचुर हुँदै गएको महसुस गर्यो। सुरुमा गरेको वाचाहरू अब उसको लागि बोझ जस्तो हुन थाले। बुवाआमालाई खुसी दिन सक्ने उसमा सामर्थ्य थिएन। यद्यपि उसले जीवनको अन्तिम दिनसम्म पनि उनीहरूको खुसीका लागि लडिरह्यो, तर दुर्भाग्यवश उसले कहिल्यै त्यो सपना पूरा गर्न सकेन।
सात वर्षपछि एक बिहान गाउँको पोस्टम्यानले उनीहरूको घरमा एउटा चिठी ल्याएर राखिदियो। बुवाआमाले चिठी देख्नासाथ डरले उनीहरूको मन चसक्क भयो। सात वर्षसम्म बेखबर रहेको रमेशले अब के लेखेको होला?
बुबाले काँप्दै चिठी खोले। चिठी रमेशको हातले लेखिएको थियो- ‘म धेरै पीडामा छु। मैले तपाईंहरूलाई सुख दिन सकिनँ। परदेशमा धेरै कठिनाइ भोगेँ। तपाईंहरूलाई मसँग धेरै आशा थियो तर म त्यो पूरा गर्न असमर्थ भएँ। म यहाँबाट फर्किएर कहिल्यै तपाईंहरूको अगाडि उभिन सकिनँ। तर अब म घर फर्किँदै छु, माफ गर्नुहोला।’
चिठी पढ्नसाथ बुवाआमाको संसार भत्कियो।
त्यहाँ अर्को चिठी पनि थियो— रमेशको परदेशमा गम्भीर दुर्घटनामा परेर मृत्यु भएको थियो। उसको शव केही दिनमा घरमा ल्याइने थियो।
आमाको हातबाट चिठी खस्यो र उनी चुपचाप ओछ्यानमा थचक्क बसिन्। आँसुको बाँध फुट्न थालेको थियो। बुवाले भने केही बोल्न सकेनन्। रमेश फर्किएको थियो तर मृत शरीरको रूपमा।
रमेशको शव दुई दिनपछि घरमा आइपुग्यो। गाउँभरि रमेशको नाममा शोकको माहौल थियो। बुवा आमा झुपडीको भित्रपट्टि बसेर रमेशको शव कुरिरहेका थिए। जब उसको शव काठको बाकसभित्र आयो, बुवाआमाको सारा संसार त्यही बाकसमा कैद भएजस्तो भयो।
गाउँका मानिसहरूले रमेशको शवलाई झुपडीमा राखिदिए। आमाले त्यहाँ गएर उसको अनुहारमा हात राखिन्। रमेश अब शान्त थियो, उसको थकित अनुहारले जीवनको सबै संघर्षको अन्त्य भएको संकेत दिइरहेको थियो।
आमाले छोराको अनुहारमा आँसु झार्दै भनिन्, ‘रमेश, तिमीले हामीलाई सधैँको लागि छोड्यौ तर हामी तिमीलाई भुल्न सक्दैनौँ।’
बुवाले छोरालाई अन्तिम पटक हेरे। उनी केही बोल्न सकेनन्। उनको मनको पीडा आँसुले प्रकट हुन खोज्यो तर उनी आफ्नो कमजोर अनुहारलाई लुकाउँदै मौन रहिरहे। रमेशको मृत्युले उनको जीवनको सबै आधार भत्काएको थियो तर उनी अब बुढेसकालको लागि आफूलाई सान्त्वना दिने प्रयासमा थिए।
रमेशको अन्त्येष्टि गरियो। गाउँभरि रमेशको योगदानको बारेमा चर्चा भयो। यद्यपि उसले परदेशमा पैसा कमाउन सकेन तर उसको संघर्ष र समर्पणको चर्चा गाउँभरि थियो। बुवाआमालाई सान्त्वना दिन गाउँका सबै मानिसहरू आए। उनीहरूले बुवाआमाको पीडा बुझ्न सक्थे तर त्यस्तो शब्द नै थिएन, जसले उनीहरूको दुखलाई हल्का बनाउन सक्थ्यो।
‘तिमीहरूको छोरो त धेरै साहसी थियो। दुःखलाई पचाएर बाँच्न चाहन्थ्यो,’ एक जना गाउँलेले भने।
तर ती शब्दहरूले बुवाआमालाई सान्त्वना दिन सकेनन्। उनीहरूको मनमा केवल एउटा कुराले घोचिरहेको थियो— रमेशले आफ्नो सपना पूरा नगरी जीवनको अन्त्य गरेको थियो।
रमेशको मृत्युपछि बुवाआमाको जीवनमा शान्ति र एक किसिमको खालीपन आयो। रमेशको झुपडी अब केवल सम्झनाको प्रतीक बन्यो। उनीहरूले सोचेका थिए— रमेशले पक्की घर बनाएर उनीहरूलाई सुख दिनेछ, तर त्यो सपना अब सदाका लागि अधुरो रह्यो।
बुवाले एक दिन आमालाई भने, ‘अब यो झुपडी नै हाम्रो घर हो र यो नै हाम्रो रमेशको अन्तिम स्मृति हो। हामी यसलाई कहिल्यै छोड्न सक्दैनौँ।’
आमाले आँसु पुछ्दै भने, ‘हो, यो झुपडीमा रमेशको माया छ, उसको अस्तित्व छ। हामी यहाँ उसकै साथमा छौँ।’
गाउँका मानिसहरूले पनि यो झुपडीलाई विशेष माया गर्न थाले। यो झुपडी अब केवल एउटा घर मात्र थिएन, यो एक पीडाको कथा, एउटा सपना र एउटा परिवारको बलिदानको प्रतीक बन्यो।
समय बित्दै गयो। बुवा आमा अब निकै कमजोर भएका थिए। तर उनीहरूको मन अझै रमेशको सम्झनाले बलियो थियो। हरेक बिहान बुवा रमेशको फोटो अगाडि धूप बाल्थे, आमाले चिउरा, दूध राखिदिन्थिन्। उनीहरूले सोच्थे, ‘रमेश हामीसँगै छ।
बिस्तारै बुढेसकालको रोगले बुवालाई थलायो। उनलाई थाहा थियो, अब उनको समय सकिन लागिसकेको छ। उनले अन्तिम पटक आमालाई भने, ‘आमा, अब मेरो समय आयो। तर एक कुरा तिमीलाई भन्न चाहन्छु— रमेश कहिल्यै गएन। ऊ हाम्रा हरेक पलमा थियो, छ र सधैँ रहनेछ। ऊ हाम्रो यो झुपडीमा, हाम्रा सपना र माया सबैमा छ। हामीले उसलाई कहिल्यै गुमाएका छैनौँ।’
आमाले बुवाको हात समाउँदै थरथराउँदै भने, ‘हो बुवा। रमेश हाम्रो मुटुमा छ र यो झुपडीले सधैँ उसलाई जीवित राख्नेछ।’
बुवाले आफ्नो अन्तिम सास फेरे र आमाको अगाडि सदाका लागि शान्त भए। त्यो पलमा आमाले महसुस गरिन् कि जीवनको सबैभन्दा ठुलो गहिराइ भनेको केवल शरीरको साथ नभई आत्माको उपस्थितिमा छ। रमेशले भनेझैँ बुवाले पनि यो संसार छोडे तर आमाको मनमा उनीहरू सबै जना सँगै थिए— रमेश, बुवा र उनीहरूकै माया गरिएको झुपडी।
बुवाआमाको निधनपछि गाउँमा एक किसिमको सन्नाटा छायो। तर रमेशको झुपडी अझै उभिएको थियो। गाउँलेहरू यो झुपडीको अगाडि आएर केही समय बस्थे, मौनतामा उनीहरूको कथा सम्झन्थे। यो झुपडी गाउँको एउटा पवित्र स्थान जस्तै भएको थियो— सपना, बलिदान र प्रेमको स्मारक।
आमाको निधन भएको केही दिनपछि गाउँमा हल्ला चल्यो— कोहीले गाउँकै मुख्य चोकमा पक्की घर बनाउन चाहेको छ जसका लागि रमेशको झुपडी भत्काउनुपर्नेछ। तर गाउँलेहरूले त्यो प्रस्ताव अस्वीकार गरे।
‘यो झुपडी भत्काउन मिल्दैन,’ उनीहरूले भने, ‘यो रमेशको जीवन, उसको संघर्ष र उसको परिवारको माया हो। हामी यो ठाउँलाई सम्मान दिनुपर्छ।’
गाउँलेहरूको त्यो अडानले रमेशको झुपडी बच्यो। वर्षौँपछि पनि त्यो झुपडी उस्तै रह्यो— पुरानो तर अत्यन्त माया गरिएको। हरेक चाडपर्वमा गाउँलेहरू झुपडीको अगाडि बत्ती बाल्थे, रमेश र उसको परिवारलाई सम्झन्थे।
रमेशले जति नै संघर्ष गरे पनि उसको सपना अधुरो रह्यो। तर उसले आफ्नो परिवारलाई सधैँ माया दियो, आफ्नो जीवन उनीहरूको खुसीको लागि समर्पित गर्यो। उसको मृत्युपछि पनि उसको माया र बलिदानले गाउँलाई जीवनभरि प्रेरित गरिरह्यो।
आफ्नो सारा जीवनभरि रमेशले एउटा कुरामा विश्वास गर्यो— परिवार भनेको जीवनको सबैभन्दा ठुलो सम्पत्ति हो। र त्यो सम्पत्तिलाई कुनै पनि शारीरिक भौतिकताले छुन सक्दैन। रमेशको झुपडीले उसलाई कहिल्यै गुमाउन दिएन र बुवाआमाको माया पनि कहिल्यै अन्त्य हुन दिएन।
जसरी झुपडीले हरेक आँधी, वर्षा र हावा सहेर उभिएको थियो, त्यस्तै गरी रमेशको प्रेम र परिवारको सम्बन्धले पनि सबै दुःखहरूलाई सहेर अगाडि बढ्न सिकायो। र, जीवनको अन्तिम सन्देश दिएर गयो— सुख कहिल्यै कुनै ठुला प्राप्तिहरूमा मात्र होइन, प्रेम र परिवारको साथमा पनि पाइन्छ।
रमेशको परिवारले त्यो सम्पत्ति आफ्नो जीवनभरि सँगालिरहे र त्यो झुपडी सधैँ उनीहरूको खुसीको प्रतीक बनिरह्यो।
