वर्षौंदेखि खण्डहर बनेको बुटवल ट्राफिकचोक स्थित 'बुटवल फिल्म हल' को प्रांगणमा पछिल्ला चार हप्तायता मानिसहरूको चहलपहल बढेको छ।
प्रांगणको पूर्वतर्फ बुटवल उपमहानगरपालिकाले पार्किङ क्षेत्र तोकिदिएको छ। त्यहाँ गाडी लस्करै पार्किङ गरिएका हुन्छन्। पश्चिमतर्फ एक छेउमा 'स्वदेशी उत्पादन हाम्रो अभियान, हाम्रो स्वाभिमान, हाम्रो पहिचान खस्यौली बजार' लेखिएको तुल झुन्ड्याइएको छ।
जल र फूल राखेर सजाइएको तामाको ताउलो, गौतम बुद्धको मूर्ति र मगमग बास्ना छर्दै फैलिएको धुपले आगन्तुकलाई स्वागत गरिरहेको हुन्छ।
गत शनिबार प्रांगणको चारै दिशामा फैलिएका २० वटा व्यापारिक स्टल थिए। स्टलमा गाउँघरमा उत्पादिन अर्गानिक तरकारी, चिया, कफी, अचार, आलु चिप्स, दुग्ध परिकार, हस्तकलाका सामान, बाँसबाट बनाइएका घरेलु वस्तु राखिएका थिए। घरमै बनाइएका डोनट, केक, बिस्कुट, बाटेको धुप तथा कला र संगीतका सामग्री पनि थिए। स्वदेशी लुगा र पुस्तकका स्टल पनि थिए।
प्रांगणमा 'जे गर्छु नेपालमै गर्छु' भन्ने सन्देश पढ्न पाइन्थ्यो।
बुटवल फिल्म हल प्रांगणको यो गतिविधि नेपालमै काम गर्ने युवाहरूको अभियान हो जहाँ हरेक शनिबार बिहान ८ बजेदेखि दिउँसो १२ बजेसम्म 'खस्यौली बजार' लाग्छ।
अभियानका संयोजक हुन् समुद्र घिमिरे क्षेत्री। उनका अनुसार यो अभियानमा कम्तीमा ५० जना युवा संलग्न छन्।
समुद्रले पाल्पाको डुम्रेमा 'गाउँको घर इको फर्म' चलाएका छन्। उनले यो फर्म चलाएको पाँच वर्ष भयो।
खस्यौली बजार सुरू भएको चार हप्ता भयो। यो बजारमा समुद्र आफ्नो फर्ममा उत्पादित सिस्नो, स्कुस, लप्सी, पिँडालु, फर्सी, सिमी, तरूल, लगायत तरकारी राख्छन्। सिलाम, भट्ट, मास, कोदो, फापरको पिठो पनि छ।
इको साथी नेपालले बाँसबाट दन्त ब्रस, काइँयो, सफाइ ब्रस, दाह्री खौरने रेजर, पानी राख्ने बोतल, खाना खाने चम्चा–काँटा, कलम, स्केल, चिया छान्ने जाली आदि सामग्री बनाउँछ। यसले अल्लो र गाँजाबाट टप्स, कुर्तासुरूवाल, टोपी, झोला लगायत सामान पनि बनाउँछ। सिस्नोको साबुन पनि बनाउँछ।
'प्लास्टिकका सामानले जताततै नकुहिने फोहोर बढेको र मानव स्वास्थ्यमा गम्भीर असर परेका कारण खस्यौली बजारमा वातावरण अनुकूल सामग्री मात्र राखिएको छ,' समुद्रले भने।
भैरहवाकी २० वर्षीया आस्था बुढापिर्थीले खस्यौली बजारमा स्टल राखेको तेस्रो पटक भयो। आस्था ऊनी धागोबाट टोपी, टप्स, ब्याग, हेडब्यान्ड, किरिङ, फूल लगायत सामग्री बनाउँछिन्। उनले यो काम युट्युब हेरेर सिकेकी हुन्। उनी आफ्ना सामान अनलाइनबाट बिक्री गर्छिन्। खस्यौली बजारमा स्टल राखेपछि उपभोक्ताको चासो बढेको उनको भनाइ छ।
एकपटक आस्थाले रोजगारीका लागि विदेश जाने प्रक्रिया चलाएकी थिइन् तर भिसा लागेन। अब भने विदेश नजाने अठोट गरेकी छन्।
'अब त विदेश जाने कुरा मेरो दिमागबाटै हटिसक्यो। अब जे गर्छु नेपालमै गर्छु,' उनले भनिन्।
खस्यौली बजारले आफ्नो आत्मविश्वास बढाएको उनको भनाइ छ।
सुजन खनालले शुद्धोधन गाउँपालिका, हिरापुरमा 'बगैंचा फर्म' नाममा आँप र लिचीको व्यावसायिक खेती गरेका छन्। उनले गाई, बाख्रा र कुखुरा पनि पालेका छन्। मह उत्पादन गर्छन्। 'गाउँको अचार' बनाउँछन्।
उनी पनि खस्यौली बजारमा आफ्ना उत्पादनको स्टल राखिरहेका छन्। स्टलमा अछाम र सल्यानका स्थानीय जातका गाईको घिउ, सिन्की, सिधे नुन पनि राख्छन्।
'यो अछाम र सल्यानमा पाइने स्थानीय नौमुठे जातको गाईको घिउ हो। यो घिउमा औषधीय गुण धेरै हुन्छ। शरीर दुखेको छ भने यो घिउ खाँदा फाइदा हुन्छ। मसाज गर्दा पनि राम्रो हुन्छ,' घिउको बट्टा देखाउँदै उनले भने, 'नौमुठे गाई लोप हुने अवस्थामा छ। यसको घिउ केही महँगो पर्छ।'
उनले दुई सय ग्राम घिउको मूल्य ६ सय रूपैयाँ राखेका छन्।
बुटवल घिउ, तेल र नुन किनबेच गर्ने पुरानो बजारका रूपमा प्रख्यात छ। त्यसको झल्को दिने गरी घिउ र सिधे नुन बेच्न राखेको सुजनको भनाइ छ।
अर्का व्यवसायी अच्युतराज भण्डारीले 'हिमालयन झोला' को स्टल राखेका छन्। उनको स्टलमा कटन र गाँजाको बोक्राबाट बनेको झोला पाइन्छ। यस्तो झोलाको माग काठमाडौं र विदेशमा समेत राम्रो रहेकाले खस्यौली बजारमा पनि राखेको उनले बताए।
'तर सरकार र उपभोक्ता कसैले पनि गाँजाको महत्त्व बुझ्न सकेनन्। गाँजा औषधीय गुण भएको वनस्पति हो। यसको खेतीलाई वैधानिकता दिएर उत्पादन बढाउने र सदुपयोग गर्ने हो भने नेपालको अर्थतन्त्रमा ठूलो मद्दत पुग्ने थियो,' उनले भने।
यहाँ स्टल राखेपछि गाँजाको झोलाको माग बढेको उनले बताए।
सिर्जना थापा सुख्खानगरमा बेकरी पसल चलाउँछिन्। उनी डोनट, कुकिज, केक घरमै उत्पादन गर्छिन्। शनिबार चार घण्टा खस्यौली बजारमा स्टल राख्न थालेपछि आफ्नो उत्पादनको माग बढेको उनले बताइन्।
सुख्खानगरका युवाहरूले घरमै बनाएको आलु चिप्स, अचार, किम्ची, पाल्पाको ग्रीन टी, फिनी रोटी, यःमरि, माला, ब्रासलेट, इयररिङ लगायत सामानका स्टल राखिरहेका छन्। देउखुरीका महिलाहरूले माटाको खुत्रुके र सजावटका सामान राखेका छन्।
यो बजारमा बुटवलमा चलेको 'चियावाला' को पनि स्टल हुन्छ। चिनीको साटो खुदो राखेर बनाइने मट्का चिया पिउन आठ नबज्दै ग्राहकहरू पुग्ने गरेको सञ्चालक नरेश पाण्डेले बताए।
हिमालय बुक्सले नेपाली लेखकले बालबालिकाका लागि लेखेका किताबको स्टल राख्छ। कपिलवस्तुका बालगोविन्द त्रिपाठीले सिमसार क्षेत्रमा पाइने पटेरबाट बनाइएका ढकिया, मुढा, चकटी, मायाको चिनो लगायत सामग्री बेच्छन्। नेपालमै उत्पादित फलफूलको र फ्रेस जुसको स्टल पनि हुन्छ। बुटवलमा कफीको बरिष्टा तालिम चलाउँदै आएको 'फेयर कोड' ले स्टलमा कफीको दाना पिसेर धूलो बेच्ने गरेको छ।
मूर्तिकार यमबहादुर थापाले बुटवलमा 'इमेज आर्ट स्टुडियो' चलाएको ३० वर्षभन्दा धेरै भयो। खस्यौली बजारमा उनको पनि स्टल छ। मूर्तिकला र चित्रकला सिक्न चाहने बालबालिकाका लागि मुछेको माटो, विभिन्न रङ, ब्रस, पेन्सिल र कागज टेबलमा राखिदिएका हुन्छन्। यो निःशुल्क हुन्छ।
'शनिबार बिदाका दिन बालबालिकाहरू मोबाइलमा गेम खेलेर समय बिताउँछन्,' उनले भने, 'बिहान यहाँ आएर चित्र कोर्न र मूर्ति बनाउन सिके भने मेरो सीप पनि हस्तान्तरण हुन्छ भन्ने आशा छ।'
खस्यौली बजार चलेको चार वटा शनिबार भयो। यतिमै सबैतिरबाट राम्रो प्रतिक्रिया आएकोले समुद्रको भनाइ छ। हरेक हप्ता स्टल थपिँदै गएको उनले बताए।
'पहिलो दिन माघ १२ गते १३ जनाले स्टल राखेका थियौं। उपभोक्ता पनि थोरै थिए। दोस्रो हप्तादेखि संख्या बढ्दै गएको छ,' उनले भने, 'चौथो हप्ता २० वटा स्टल थिए। अबको शनिबार १० वटा स्टल थपिने अनुमान छ।'
समुद्र १२ वर्षअघि रोजगारीका लागि खाडीको सहर दुबई पुगेका थिए। सात वर्ष उतै बिताए। विदेशी भूमिमा बस्दा आफ्नो गाउँगाउँघरका उत्पादनको महत्त्व थाहा पाए। विदेशमा जति मेहनत आफ्नै खेतबारीमा गर्ने हो भने राम्रो आम्दानी हुने विश्वासका साथ स्वदेश फर्के।
उनी युवा जनशक्तिले आफ्नो देशका लागि काम गर्नुपर्छ, कामको अभियान चलाउनुपर्छ भन्ने ठान्छन्। खस्यौली बजार यस्तै एउटा अभियान हो।
'युवाहरूलाई नेपालमा केही छैन, यहाँ केही पनि हुँदैन भनेर निराश बनाइन्छ। यो प्रवृत्ति युवाले नै चिर्नुपर्छ। खस्यौली बजार यस्तै एउटा प्रयास हो,' उनले भने, 'युवाहरू देशका ऊर्जा हुन्, भविष्य हुन्। उनीहरूले आफ्नो ऊर्जा आफ्नै भूमिमा लगाउनुपर्छ।'
उनका अनुसार खस्यौली बजार सुरू भएपछि घरघरका उद्यमीहरूले बजार पाएका छन्। आफ्नो उत्पादन प्रचार गर्ने माध्यम पाएका छन्। युवा र गृहिणीहरू जोडिन थालेका छन्।
'मेरो अभियानको उद्देश्य नेपालमै काम गर्छु भन्ने अठोटका साथ ससानो काम गरिरहेका युवाहरूलाई खस्यौली बजारमार्फत एकीकृत गर्नु हो,' उनले भने।
खस्यौली बजार चलाएको जमिन व्यवसायी सञ्जीव मास्केको हो। उनले बजार राखेबापत भाडा लिएका छैनन्। स्टल राख्नेले टेन्ट हाउसबाट भाडामा टेबल ल्याउने गरेका छन्।
'यो बजार एउटा परीक्षण हो। यसमा जोडिन आउने उद्यमीको संख्या र उपभोक्ताको प्रतिक्रिया विचार गरेर आगामी दिनको योजना बनाउनेछौं,' समुद्रले भने।
***
