आयात तथा खरिदको हिसाबले पेट्रोल खपत चालु वर्षमा पनि कमी आएको छ। तर परिमाणात्क रूपमा भने पछिल्लो साढे दुई वर्षको पवृत्तिलाई ‘ब्रेक’ लगाएर केही महिनादेखि बढ्दो क्रममा छ।
आर्थिक वर्ष २०७८/७९ को वैशाख महिनादेखि पेट्रोलियम पदार्थ (डिजेल, पेट्रोल तथा एलपी ग्यास) को आयात र खपत क्रमश घट्दो क्रममा थियो। यही समयमा लगातार मूल्य पनि घटेपछि समग्र आयातको लागि खर्चिने रकममा धेरै कमी आएको थियो। यो समयमा समग्र आयात नै घट्नुको एक कारण पेट्रोलियम पदार्थ थियो।
आर्थिक वर्ष २०७८/७९ भर ७१ अर्ब बराबरको पेट्रोल आयात भएको थियो। आर्थिक वर्ष २०७९/८० र २०८०/८१ मा ६८ अर्ब रूपैयाँ बराबरको पेट्रोलको खपत भएको थियो। २०७८/७९ को तुलनामा गत डिजेलको आयात रकम २५ अर्ब रूपैयाँ र ग्यासको आयात रकम १० अर्ब रूपैयाँले घटेको थियो।
आर्थिक वर्ष २०७८/७९ अघि पेट्रोलियम पदार्थको खपत वार्षिक औषत २० प्रतिशतले बढ्दो क्रममा रहेको थियो। त्यसपछि भने सवारी साधान, घरायसी प्रयोग र कतिपय उद्योगहरूको पनि विद्युतको प्रयोग बढ्नुका साथै औद्योगिक क्षेत्रको उत्पादनमा आएको कमीले खपत घटेको थियो।
डिजेल पेट्रोललाई औद्योगिक कच्चा पदार्थको रूपमा लिइने गरिन्छ। विशेषगरी निर्माण उद्योग, ढुवानी, यातायातका साथै उत्पादनमूलक उद्योगमा पेट्रोलियम पदार्थको बढी प्रयोग हुन्छ।
मंसिर, पुस र माग महिनामा डिजेल र पेट्रोलको खपत बढेको देखिएको छ। त्यस्तै ग्यासको खपत पुस र मागमा बढेको छ।
पेट्रोलियम पदार्थको खपत महिनाअनुसार धेरै र थोरै हुने गर्छ। यसलाई अघिल्लो वर्षको सोही महिनासँग दाज्नु पर्ने हुन्छ। गत वर्षका यी महिनाहरूसँग दाज्दा डिजेलको खपत (परिमाणात्मक रूपमा) मंसिर, पुस र माग महिनामा क्रमश १४, ८ र १५ प्रतिशतले बढेको छ।
त्यस्तै पेट्रोलको खपत १, १५ र १७ प्रतिशतले बढेको छ। खाना पकाउने एलपी ग्यासको प्रयोग भने मंसिर महिनामा पनि दुई प्रतिशतले घटेको थियो। तर, पुस र माघ महिनामा भने क्रमश १४ प्रतिशतले बढेको छ।
चालु वर्षको समग्र ७ महिनाको अवधिमा पनि परिमाणात्मक रूपमा डिजेल १.२९ प्रतिशतले बढेको छ भने मूल्यका आधारमा १४.३१ प्रतिशतले घटेको छ।
यसको अर्थ खपत बढेपनि मूल्य घटेको कारण कमी देखिएको हो। कात्तिक महिनासम्मको अवधिमा भने परिमाणात्मक आधारमा १० र मूल्यका आधारमा २८ प्रतिशतले आयात तथा खपत घटेको थियो। साउनदेखि माघ महिनाको अवधिमा ७ लाख ३९ हजार किलोलिटर डिजेल ६६ अर्ब ४८ करोड रूपैयाँमा आयात गरिएको छ।
कात्तिक महिनासम्म पेट्रोलको खपत १०.५८ प्रतिशतले बढेको थियो। तर मूल्यका आधारमा ६ प्रतिशतले घटेको थियो। माघ महिना सकिदासम्म भने परिमाणात्मक रूपमा ११ प्रतिशको वृद्धिदर छ। मूल्यका हिसाबले भने ३ प्रतिशतको कमी छ। साउनदेखि माघ महिनाको अवधिमा ४ लाख ३३ हजार किलोलिटर पेट्रोल ३७ अर्ब ६४ करोड रूपैयाँमा आयात गरिएको छ।
डिजेल र पेट्रोलको मूल्यमा आएको कमीको कारण परिमाणात्मक रूपमा खपत बढेपनि किन्न तथा आयात गर्न खर्चने रकम कम देखिन्छ।
तर एलपी ग्यासको मूल्य भने बढ्दो क्रममा छ। यसकारण एलपी ग्यासको आयात परिमाणात्मक रूपमा कम बढे पनि आयात मूल्य भने धेरै बढेको छ। परिमाणात्मक रूपमा माघ महिनासम्म ५.१४ प्रतिशतले आयात बढेपनि मूल्यको हिसाबले भने १७ प्रतिशतको वृद्धि देखिन्छ। साउनदेखि माघ महिनाको अवधिमा ३१ करोड ४३ लाख किलो ग्यास ३५ अर्ब ४७ करोड रूपैयाँमा आयात गरिएको छ।
पेट्रोल, डिजेल र ग्यासको खपत बढ्नुले ओद्योगिक क्रियाकलाप तथा ढुवानी तथा आवतजावत बढेको संकेत गर्छ।
पछिल्लो समय विद्युतीय सवारी साधन बढेको कारण यात्रुबाहक तथा निजी सवारीमा प्रयोग हुने पेट्रोलमा पनि क्रमश कमी आउन थालेको नेपाल पेट्रोलियम डिलर्स एसोसियसनका अध्यक्ष लिलेन्द्र प्रधान बताउछन्।
‘इभीको प्रयोग बढेसँगै यसको प्रभाव पेट्रोलको खपतमा देखिएको छ। तर, सवारी साधान पेट्रोलियम पदार्थ प्रयोगको एक हिस्सा हो, अन्य क्षेत्रमा सुधार देखिन्छ’ प्रधानले भने।
अघिल्लो साढे दुई वर्ष मूल्य र परिमाण दुबै हिसाबले कमी आएको थियो।
पछिल्लो तीन महिनादेखि भने पेट्रोल मात्रै नभई डिजेल र ग्यासको पनि परिमाणात्मक रूपमा खपत तथा आयात बढ्दो प्रवृत्तिमा देखिएको छ। पुसपछि निर्माण गति विधि बढ्नुका साथै निर्माण सामाग्रीको उत्पादनमा पनि सुधार आएको छ।
