लालीगुराँस नगरपालिका–९ सोल्माका वीरबहादुर बस्नेत एक दशकदेखि चिया खेती गरेर जीविकोपार्जन गरिरहेका छन्।
रोजगारीका लागि कतार पुगेका बस्नेत सोचेजस्तो आर्थिक प्रगति गर्न नसकेपछि पुनः गाउँ नै फर्किएर चियाखेतीबाट आम्दानी गरिरहेका छन्।
बुबाले लगाएको चिया बगानबाट नै बस्नेतले आम्दानी लिइरहेको बताए। चियाखेतीमा आधुनिक प्रविधि भित्रिसकेको भए पनि उनलाई त्यसबारे थाहा छैन। न त शारीरिक सुरक्षा र स्वास्थ्यमा हुने जोखिमबारे जानकारी छ।
बस्नेतले परम्परागत पद्धतिको चियाखेतीबाट आम्दानी गरिरहे पनि त्यसबाट हुने जोखिमबारे जानकारी नपाउँदा समस्या भोग्दै आएका छन्। गाउँमा रोजगारी नपाउँदा कृषि पेशाबाट भन्दा मनग्य आम्दानी गर्ने उद्देश्यले विदेशिएका बस्नेत त्यहाँ देखे/भोगेका अनुभवलाई संगाल्दै अहिले गाउँ फर्किएर वीरता देखाइ रहेका छन्। बस्नेत २०६१ सालमा रोजगारीका लागि कतार गएका थिए।
“धेरै कमाउने सोचेर अलिअलि भएको पैंसो पनि मेनपावरलाई बुझाएर परदेश पुगियो,” उनी भन्छन्, “त्यहाँ धेरै कमाउनु त हैन, मेनपावरलाई बुझाएको रकम असुल्न पनि धेरै दुःख गर्नुपर्यो।” परदेश पुगेर त्यहाँको दुःख भोगेपछि स्वदेशमा गरिने कृषि कर्ममै सुख र सफलता देख्न थालेको उनी बताउँछन्।
विदेशमा पसिना बगाउनुभन्दा आफ्नै गाउँमा केही गर्न सकिन्छ भन्ने आँटले चियाखेतीमा लागेको बस्नेतको भनाइ छ। बाबुले अगाडि बढाएको चिया खेतीलाई निरन्तरता दिँदै सबै जमिनमा चिया खेती लगाएर व्यावसायिक बनेका बस्नेतको दैनिकी चिया खेतीमै बित्ने गरेको छ। चिया रोप्ने, गोडमेल गर्ने, रोग किराको नियन्त्रण गर्ने, फँडानी गर्ने, मुना टिप्ने, प्रशोधन गर्ने, प्याकिङ गर्ने, बजारसम्म पुर्याउने लगायत काम उनी आफैँ गर्छन्।
“विदेशबाट फर्किएर चिया खेतीमै भविष्य खोजिरहेको छु,” उनी भन्छन्, “अहिले मेरो सबै २४ रोपनी जमिनमा चिया खेती छ, सामान्य तरकारी, फलफूल खेतीबाहेक अन्य खेती छैन, मेरो सबैथोक चिया मात्रै हो।”
एसएलसीसम्म पढ्ेका बस्नेत जसरी परदेश जाँदा बिना सीप र दक्षता पुगे, त्यसरी नै चिया खेतीमा पनि लागिरहेका छन्। चिया खेतीको विषयमा उनले प्राविधिक ज्ञान पाएका छैनन्।
“सामान्य तालीम र गोष्ठीबाहेक अन्य केही ज्ञान छैन, सबै काम गरेकै आधारमा गर्ने हो, कामले काम सिकाउँछ भन्ने उखानै छ नि,” उनी भन्छन्।
चिया खेतीबाट बस्नेतले वार्षिक सात लाख रुपैयाँ सम्म आम्दानी गरिरहेको बताए। उनी उत्पादित हरियो पत्ती प्रतिकिलो ५६ रुपैयाँमा बिक्री हुँदै आएको छ। जिल्लाभित्र प्रशोधन मेसिन नहुँदा धनकुटाको गुराँसे टि–स्टेटले खरिद गर्दै आएको हरियो पत्ती यस वर्षबाट भने गाउँमै प्रशोधन हुन थालेको उनी बताउँछन्।
“जिल्ला बाहिर पठाउँदा धेरै समस्या थियो, अहिले गाउँमै प्रशोधन मेसिन जडान भएको छ,” उनले भन्छन्। चिया खेतीमा प्रशस्त सम्भावना देख्ने बस्नेतको चिया खेतीबाट आएको आम्दानीले घर त चलेको छ, तर उनले व्यवस्थित रुपमा चियाखेती गर्न सकेका छैनन्।
चिया खेतीमा काम गर्दा अपनाउनुपर्ने सुरक्षाका साधन र उपकरणका विषयमा उनलाई पर्याप्त ज्ञान छैन। चिया बगानमा काम गर्दै गरेका बस्नेतले भने, “दुःख त धेरै छ, हेर्नुस् यी हातमा कति ठेला उठेका छन्, यो काँडाले घोचेको डोब।”
चिया टिप्दा लगाउने एप्रोन, हातमा लगाउने ग्लोब, आँखामा चस्मा, खुट्टामा लगाउने बुट र टाउकोमा लगाउने हेल्मेट केही पनि नभएको उनी बताउँछन्।
उनलाई प्रशोधन मेसिनमा काम गर्दा के–के कुरामा ध्यान दिनुपर्छ भन्नेबारे थाहा छैन। निरन्तर चिया खेतीमै काम गर्दा सामान्य लाग्ने घाउ चोटबाट पनि शरीरलाई धेरै असर गर्ने गरेको उनी बताउँछन्। यस्ता जोखिमबाट बच्न प्रयोग हुने उपकरण सजिलै प्राप्त गर्न मुस्किल हुने भएकाले प्रयोग नगरेको बस्नेतले बताए।
चियाको हरियो पत्तीको मूल्य अत्यन्तै कम रहेको उनले बताए। “हरियो पत्तीको मूल्य लागत मूल्यभन्दा कम छ, हामीलाई लागत मूल्यको तुलनामा झण्डै २० रुपैयाँ घाटा पर्छ,” बस्नेतले भने। अन्य खाद्यान्न बालीको खेती भन्दा फाइदा हुने भएकाले चिया खेतीमा निरन्तर लागिरहेको उनले बताए।
विदेशबाट फर्किदा रित्तो हात फर्किएका बस्नेतले कृषि विकास बैंकबाट १० हजार रुपैयाँ ऋण निकालेर चार रोपनी जमिनमा खेती शुरु गरेको सम्झिँदै उनले अहिले परदेशिने युवालाई स्वदेशकै माटोमा भिजेर काम गर्न सुझाव दिए।
“बरु खेती प्रविधिको सीप सिक्नु, तर विदेश कोही पनि नजानु,” बस्नेतले भने, “त्यहाँ गएर सास्ती बेहोर्नुभन्दा यहाँ आफ्नै देशको माटोसँग खेल्नुमा धेरै मज्जा छ ।” रासस
