कुल ग्राहस्थ उत्पादनको २७ प्रतिशत रेमिट्यान्सले धानेको मुलुक नेपालले वर्षमा तीन खर्ब १५ अर्ब रूपैया मुलुक भित्र्याएको तथ्यांकले देखाउँछ। हुन त मुलुक रेमिट्यान्सले चलेको अर्थशास्त्रका पण्डितहरू भन्छन्। हेपाहा मजदुरीका रूपमा कहलिएको कतार, साउदी, युएइ, मलेसिया र कोरिया रेमिट्यान्सको प्राथमिकताको सूचीमा पहिलो नम्बरका अकबरी सुन हुन्। कालान्तरमा अमेरिका, अस्ट्रेलियालगायत अन्य राष्ट्र पनि प्राथमिकताको सूचीमा आउने गर्छन्।
तर यतिहुँदाँ हुँदै पनि पछिल्ला दिनमा मुलुकबाट खराब बाटो मार्फत पूँजी पलायन भइरहेको नयाँ तथ्य सार्वजनिक भएको छ। नेपालमा अवैध रूपमा कमाएका कालो धन बिदेशमा लगानी हुने क्रम पनि बढेको देखिन्छ। त्यती मात्र होइन, नेपालबाटै अवैध बाटो हुँदै अर्बौ रकम बिदेसिने गरेको खुलासा भएको छ।
नेपालमा गैर कानुनी रूपमा कमाएको सम्पत्ति अवैध बाटो अर्थात हुण्डीको माध्यमबाट छोरा छोरीको नाममा बिदेश पठाउने र सोही पैसा छोरा-छोरीले कमाएको भन्दै नेपाल ल्याएर सेतो बनाउने खेल भइरहेको एक व्यवसायीले सेतोपाटीलाई बताए। ‘त्यती मात्र होइन, अवैध माध्यमबाट करौडौ रूपैया बिदेश पलायन भइरहेको खबर पाएका छौ, किन भने अस्ट्रेलियामा नेपालबाट पैसा ल्याउनेको तातिनै छ।’
नेपालमा भ्रष्टाचार गरेर कमाएको रकम हुण्डीमार्फत यता पठाएर सम्पत्ति जोड्ने प्रचलन पनि बढेको छ। छोराछोरीका नाममा विदेशमा सम्पत्ति जोड्ने र सुरक्षित भविष्यको कल्पनामा रमाउनेको भीडले नेपालबाट हुण्डीमार्फत धमाधम पैसा अस्ट्रेलिया ल्याएका छन्। जसमा प्रहरीका पूर्व प्रमुखदेखि उच्चतहका सरकारी कर्मचारी रहेको कुरा ती व्यवसायीले दाबी गरे।
कागज बन्ने मुलुकहरू अर्थात अमेरिका र अस्ट्रेलियाजस्ता राष्ट्रहरुमा घरजम गर्ने जर्मकोमा रहेका नेपाली धमाधम नेपालका चल अचल सम्पत्ति बेचेर बिदेश ल्याइरहेको अर्को तथ्य समेत खुलेको छ। तर, सबै रकम अवैध बाटोबाट भित्रिन्छ। यस्ता पैसा अवैध माध्यमबाट आइरहेको यसबाट मोटो रकम बिचौलियाले कमाइरहेका छन्।
‘कालो धन सेतो बनाउने र अवैध बाटोबाट बिदेशमा लगानी गर्ने काम भइ रहेको छ। यसले देशलाई ठग्ने काम भएको छ र अवैध कारोबारीहरुलाई प्रोत्साहन मिलेको छ,’ ती व्यवसायीले भने।
बास्तवमै पछिल्लो केहि वर्षमा अष्ट्रेलिया र अमेरिकाजस्ता देशहरूमा नेपाली समाज बाक्लिदै जाँदा घरजम गर्नेको संख्या पनि ह्वात्तै बढेको छ। विदेशमा घर किन्दा १० प्रतिशत लगानी गरे पुग्ने हुँदा नेपालमा भएको सम्पत्ति बेचेर घर किन्नेहरुको संख्या पनि बढ्दो छ। पछिल्लो एक वर्षमा करिब तीन सयको संख्यामा नेपालीले नेपालबाट पैसा ल्याएको खुलेको छ। किनभने सिड्नीमा मात्र एक वर्षमा करिब चार सय नेपालीले घर किनेका छन्।
पैसा कुन बाटोबाट आउँछनेपालको पैसा नेपालमै लिने र त्यतै दिने अनि अस्ट्रेलियामा उठाएको डलर हङकङ र सिंगापुर पठाउने अनि कमिसनको मोटो रकम असुल्ने क्रम बढेको छ । यसले मुलुकलाई प्रत्यक्ष रुपमा घाटा पुगेको छ। हुन त नपाल सरकारले नेपाली मुद्रा बिदेश लान पाउने कानुनी प्रावधान बनाएको कारण पनि यो धन्धाले ब्यापकता पाएको हो।
नेपालमा भएको पैसालाई सानातिना कम्पनी मार्फत बैंक कारोबार गरेर ग्राहकसम्म पुर्याउने र विदेशमा उठाएको रकम कमिशनका लागि हङकङ , ग्वान्जाउ र सिंगापुर पठाउने हुन्डीको मुख्य कारोबार हो। तर अहिले नेपालबाटै मनग्य रकम बिदेशीन थालेपछि हुण्डीवालाहरूले सोही पैसा नेपालमा लिने र यता उठाएको डलर यतै दिने गरेको एक भुक्तभोगी बताउँछन्।
यता डलर लिदाँ पनि कमिशन, उता रूपैया बुझ्दा पनि कमिशन। हुण्डीवालाहरुले दिनकै लाखौ रकम कमाउने कारण पनि यो अपार ब्यापार सहजै छोड्न मान्दैनन्। अहिले अस्ट्रेलियाका हुण्डीवालाले ब्यापारको रुपलाई भने केही परिवर्तन गर्न थालेका छन्। सारमा हुण्डी भए पनि रूपमा भने फरक बोर्डहरु झुन्डाइएको प्रसस्तै देखिन्छन्।
नेपालको प्रहरी र प्रशासन समेत यस विषयमा त्यती चनाखो बन्न नसकेको विश्लेशकहरुको ठम्माइ छ । खुलेआम पसल र दोकानवाट गरिने हुण्डीले यतिखेर बैंकमा अखाडा जमाएको छ। बैंकमार्फत खुलेआम चलिरहेको हुन्डीको चलखेल तलदेखि माथिसम्म हुने कारण पनि यो कालो व्यवसाय रोकिन नसकेको यसका पण्डितहरू बताउँछन्।
कमजोर नीति र संयन्त्रराज्यले एन्टी मनी लन्डरिङ अन्तगर्त बिभिन्न नियम र कानुन बनाए पनि यसको पालना गर्ने राष्ट्र बैंकसँग कुनै मेकानिज्म नभएका कारण हुन्डीजस्ता कारोबार बढेको सिड्नीका कानुन ब्यवसायी खिलेन्द्रराज तिम्सिनाले बताए। ‘बैंकहरुमा दिनहुँ लाखौ र सयौं कारोबार गर्ने ब्यक्तिलाई छानबिनको दायरामा राख्न नसक्दा यस्ता ब्यवसायहरु मैलाएको हो,’ खिलेन्द्रले सेतोपाटीसँग भने,‘यस्ता अवैध मुद्राहरु प्रयोग गर्ने ब्यापारीहरुको कारोबार र आयात निर्यातमा राज्यले मसिनो तबरले छानबिन गर्ने हो भने यो धन्धा निरूत्साहित हुनेछ।’
