झापाका विश्वदीप बेश्रा नेपालकै अति सीमान्तकृत आदिवासी जनजाति सन्थाल समुदायबाट पहिलो न्यायाधीश बनेका छन्।
न्याय परिषद्को मंगलबारको बैठकले उनीसहित ६ जनालाई जिल्ला न्यायाधीश पदमा नियुक्तिका लागि सिफारिस गरेको थियो।
प्रधानन्यायाधीश प्रकाशमान सिंह राउतले उनीहरू सबैलाई जिल्ला न्यायाधीश नियुक्त गरेसँगै ४० वर्षीय विश्वदीपले फेरि एकपटक समुदायकै पहिलो हुनुको खुसी प्राप्त गरेका छन्।
रौतहट जिल्ला अदालतको जिल्ला न्यायाधीश बनेका उनले यसअघि समुदायकै पहिलो शाखा अधिकृत, समुदायकै पहिलो उपसचिव बनेको खुसी साँच्ने अवसर प्राप्त गरेका थिए। अब समुदायकै पहिलो न्यायाधीश बनेका उनी भन्छन्, ‘अति सीमान्तकृत समुदायबाट राज्यको मूलधारमा आइपुग्न पाउनु खुसीको कुरा हो। म खुसी छु।’
झापा र मोरङमा बसोबास गर्ने सन्थाल समुदाय आर्थिक, सामाजिक र राजनीतिक रूपमा पछाडि पारिएको समुदायका रूपमा चिनिन्छ।
२०७८ को राष्ट्रिय जनगणनाअनुसार नेपालमा सन्थाल समुदायको कुल जनसंख्या ५७ हजार ३०१ छ।
झापा र मोरङ यो समुदायले बसोबास गर्ने मुख्य जिल्ला हुन्। अति सीमान्तकृत समुदायबाट उनले मारेको फड्कोले उनी स्वयम्लाई मात्रै होइन, अरू धेरैलाई हर्षित तुल्याएको छ।
त्यसैले जिल्ला न्यायाधीशमा उनको नियुक्तिलगत्तै न्याय क्षेत्रका मात्रै होइन, अन्य क्षेत्रका अगुवाहरूले पनि खुसी प्रकट गरिरहेका छन्।
झापामै जन्मेहुर्केका वरिष्ठ अधिवक्ता टीकाराम भट्टराईले मंगलबार राति फेसबुकमार्फत विश्वदीपलाई बधाई दिँदै खुसी प्रकट गरेका छन्।
‘जिल्ला न्यायाधीशमा योग्यता पुगेका जोसुकै नियुक्त हुन सक्छन्, त्यो त्यति खुसी साट्नुपर्ने विषय होइन,’ भट्टराईले लेखेका छन्, ‘तर, विश्वदीप बेश्राले नेपालको न्यायिक इतिहासमा नयाँ इँटा थप्नुभयो। सन्थाल जातिबाट पहिलो सरकारी अधिकृत हुँदै आज जिल्ला न्यायाधीश हुन सफल हुनुभयो। उहाँको कठिन बाल्यकाल, त्यो समुदायप्रतिको सामाजिक कुसंस्कार र सारा दमित आवाजको बाबजुद यो चानचुने उपलब्धि होइन।’
सेतोपाटीसँगको कुराकानीमा वरिष्ठ अधिवक्ता भट्टराईले झापामा बाक्लो बसोबास रहेको सन्थाल समुदायले भोगेको अपमान, विभेद आफूले आँखैले देखेको उल्लेख गरे।
‘त्यो समुदायले कुनैबेला सामाजिक रूपमा भोगेको विभेद हामीले देखेका थियौं,’ भट्टराईले सम्झिए, ‘यही समाजका कतिपय मान्छेले गर्ने छोइछिटो, अन्याय र अपमान। आज त्यही समुदायबाट उहाँ जिल्ला न्यायाधीश बन्नुभयो। एकदमै खुसी लागेको छ।’
वरिष्ठ अधिवक्ता भट्टराईले भनेभन्दा सन्थाल समुदायको अवस्था धेरै फरक छैन। यो समुदायको बहुसंख्यक हिस्सा अहिले पनि कृषि मजदुरीमा आश्रित छ। भूमिहीनहरूको संख्या धेरै भएको सन्थाल अगुवाहरू बताउँछन्।
‘सन्थाल समुदायका करिब ३ प्रतिशत मानिससँग मात्रै आफ्नो जग्गाजमिन छ,’ झापाका सन्थाल अगुवा कमलेश मर्डी भन्छन्, ‘बाँकी सबै भूमिहीन छन्।’
विश्वदीप यो मामिलामा ‘भाग्यमानी’ थिए। किनभने, उनको परिवार त्यही ३ प्रतिशतभित्र पर्थ्यो, जोसँग झापामा चार बिघा जमिन थियो। बुबा सरकारी स्कुलका शिक्षक थिए।
‘परिवारको यो आर्थिक–सामाजिक अवस्थाले आत्मविश्वास पक्कै भरेको थियो,’ उनी भन्छन्, ‘तर, हाम्रै समुदायका धेरै मानिस अनेक रूपमा पीडित थिए। उनीहरूकै लागि लड्छु भनेर कानुन पढेको थिएँ।’
विश्वदीप न्यायाधीश बन्दा न्याय सेवामा रहेका अरू जसरी खुसी छन्, उनी स्वयम्को खुसीको पारो झनै उच्च हुने भइहाल्यो।
‘अत्यन्त खुसी भइरहेको छु,’ न्यायाधीश बनेपछिको खुसी साट्दै विश्वदीपले सेतोपाटीसँग भने, ‘अब अझै जिम्मेवारी र चुनौती थपिएको महसुस भइरहेको छ।’
उनको यो खुसीका पछि आफ्नो समुदायबाट पहिलो न्यायाधीश बन्न पाएको गौरव मात्रै कारण छैन।
बरु कुनैबेला आफ्नो समुदायका लागि कानुनी लडाइँ लड्ने लक्ष्यसहित कानुन पढ्न थाल्दाको सपना पूरा भएको अंशको मात्रा पनि उत्तिकै छ।
‘आफ्नो समुदायबाट प्रथम न्यायाधीशको रूपमा, आर्थिक सामाजिक रूपमा पिछडिएको समुदायको व्यक्ति आज राज्यको मूलधारमा आइपुग्दा अत्यन्त खुसी भएको छु,’ उनले भने, ‘आज लागिरहेको छ, यसले म जस्तै अरू सीमान्तकृत समुदायलाई पनि हौसला हुनेछ भन्ने लागेको छ।’
झापाको झापा गाउँपालिका वडा नम्बर ४ टाँघनडुब्बाका प्राथमिक शिक्षक बाबु र आमाका छोरा विश्वदीपले गाउँकै स्कुलबाट विद्यालय तह सकेपछि त्रिचन्द्रमा आईएस्सी पढेका थिए।
त्यसपछि काठमाडौं स्कुल अफ लमा एलएलबी पढे। छात्रवृत्तिमा एलएलबी पढेकै बेला उनले सोचेका थिए रे, ‘हाम्रो समुदायको जग्गाजमिन अनेक जालझेल गरेर हडपिएको छ। जग्गा खोसिएको छ। कानुन पढेर आफ्नो समुदायका पीडितहरूको न्यायका लागि लड्छु।’
स्नातक सकेपछि उनले नेपाल ल क्याम्पसबाट स्नातकोत्तर तह उत्तीर्ण गरे। त्यसपछि उनी सरकारी सेवातिर लागे। त्यो कुनै योजनाबद्ध यात्रा नभएको उनको भनाइ छ।
‘वकिल बन्छु भन्ने थियो, तैपनि परीक्षा दिऊँ न त भनेर दिएको शाखा अधिकृतमा पास भएँ,’ न्याय सेवाको कानुन समूहको २०७२ को परीक्षा सम्झँदै उनले भने, ‘त्यसपछि यतैतिर व्यस्त भइयो।’
शाखा अधिकृत छँदा प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषद् कार्यालयको कानुन महाशाखामा रहेर काम गरेका उनी २०७७ मा उपसचिवमा बढुवा भए।
‘त्यसबेला उपसचिव पद धेरै खाली थियो, मेरो छिटै बढुवा भयो,’ उनले भने, ‘सुदूरपश्चिमको मुख्यमन्त्री कार्यालय, आन्तरिक मामिला मन्त्रालय र कोशी प्रदेशको आन्तरिक मामिला मन्त्रालयमा काम गरेँ।’
अहिले उनी संघीय कानुन मन्त्रालयमा उपसचिव थिए।
३० प्रतिशत न्यायाधीश नियुक्त गर्न मिल्ने संवैधानिक प्रावधानअनुसार उनी अरू ५ जनासहित न्यायाधीश नियुक्त भएका छन्।
यसरी वकिल बनेर आफ्नो समुदायको न्यायका लागि लड्ने लक्ष्य बोकेका विश्वदीप अब आफैँ न्याय सम्पादन गर्नुपर्ने ठाउँमा पुगेका छन्।
लगातारको मेहनतको बलमा अध्ययन र काम दुवैतिर सफलता हात पारेको बताउने उनले अबको प्राथमिकता सुनाए, ‘मेरो प्राथमिकता भनेकै स्वच्छ, निष्पक्ष र पारदर्शी न्याय सम्पादन हुनेछ।’
न्याय परिषदका निमित्त सचिव अशोककुमार क्षेत्रीले बेश्रा न्यायाधीशमा सिफारिस हुनाले न्याय पालिकामा हरेक मुलुकबासीको अनुहार झल्काएको बताए।
‘न्याय पालिकाभित्र मुलुकबासीको अनुहार प्रतिनिधिको रूपमा बेश्रा सन्थाल समुदायबाट न्यायाधीश हुनुभएको छ। यसले हामी सबैलाई हौसला प्रदान गरेको छ। हामी खुसी छौं,’ उनले भने।
-1746009348.jpg)
