गालामा सेतो, शरीरमा खैरो र फुस्रो प्वाँख हालेको चरा 'फुस्रो सारौं' नेपालमा पहिलो पटक देखिएको छ।
अन्नपूर्ण संरक्षण क्षेत्र आयोजना (एक्याप) भित्र पर्ने लोमान्थाङमा वैशाख २५ गते पहिलो पटक उक्त चरा देखिएको हो।
तिब्बतको सिमानासँग जोडिएको ३ हजार ८४० मिटर उचाइमा अवस्थित लोमान्थाङमा फुस्रो सारौं देखिएसँगै नेपालमा पाइने चराको अभिलेखमा एउटा प्रजाति थप भएको नेपाल बर्ड रेकर्ड कमिटीका अध्यक्ष डा. तुल्सी सुवेदीले बताए।
उनका अनुसार यसअघि नेपालमा ८ सय ९४ प्रजातिका चरा पाइन्थ्यो। अब यसको संख्या ८९५ पुगेको छ।
लोमान्थाङमा फुस्रो सारौं देख्ने पहिलो व्यक्ति चराविद् शंकर तिवारी हुन्। चरा अवलोकन, अध्ययन र अनुसन्धानमा झण्डै ३५ वर्ष बिताएका तिवारीले गत वैशाख २५ गते पहिलो पटक लोमान्थाङको खुला मैदानमा यो चरा देखेको उनी बताउँछन्।
‘त्यतिबेला नै यो नेपालमा अहिलेसम्म नदेखिएको चरा हो भन्ने लागेको थियो। त्यसैले क्यामेरा तेर्स्राएर फोटो खिचिहालेँ,’ उनले भने, ‘केही तस्बिर लिएपछि चरा उडेर नजिकै टाँगिएको तारमा गएर बस्यो। तारमा बसेको फुस्रो सारौंको पनि फोटो खिचेँ।’
तिवारीसँगै १२ जना अमेरिकी पर्यटक पनि लोमान्थाङ पुगेका थिए। उनको टोलीमा एक जना अमेरिकी चराविद् माथ्यु विथरो पनि सँगै थिए। अरू पर्यटकका उद्देश्य लोमान्थाङका प्रकृति र संस्कृति हेर्नु थियो तर उनीहरूको उद्देश्य चरा।
नेपाली चराविद् शंकर तिवारी र अमेरिकी चराविद् माथ्यु विथरो।
लोमान्थाङ जाँदा नै ठाउँ-ठाउँमा चरा हेर्दै गएका तिवारी र विथरो लोमान्थाङमा पाँच दिन बसे। उच्च हिमाली भेग र बेजोड हावा चल्ने भएकाले विथरोको स्वास्थ्यमा खराबी आएको थियो। वैशाख २५ गते बिहान विथरो आराम गरिरहेका थिए। तिवारी क्यामेरा भिरेर चिसो मरूभूमितिर आँखा दौडाउँदै थिए।
फुस्रो सारौंका केही फोटो लिएपछि तिवारी होटल फर्किए। अमेरिकी चराविद् विथरोलाई लोमान्थाङमा देखिएका नयाँ चरा देखाए। बिरामी भएर आराम गरिरहेका विथरोलाई पनि त्यो चरा हेर्न मन लाग्यो। उनी खुसी भएर जुरूक्क उठे।
‘बिरामी मान्छे नयाँ प्रजातिको चरा देखेको भनेपछि जुरूक्कै उठ्नुभयो, सन्चो भएजस्तो गरी निस्कनुभयो,’ उनले भने, ‘सौभाग्यवश त्यो चरा उडेर कतै गएको रहेनछ।’
उनीहरू दुवैले फोटो खिचे। चरा नजिकैको रूखमा गएर बस्यो। त्यहाँ पनि उनीहरूले फोटो खिचे।
सानो-सानो समूहमा उड्ने फुस्रो सारौं लोमान्थाङमा देखिएको भने एक्लै थियो।
‘कतै बाटो बिराएर लोमान्थाङ आइपुगेको हो कि,’ तिवारीले शंकाको भाव व्यक्त गर्दै भने।
नेपाल बर्ड रेकर्ड कमिटीका अनुसार यो प्रजातिका चरा उत्तर र पूर्वी एसियाका चीन, जापान, मंगोलिया, उत्तर कोरिया, रूस, दक्षिण कोरिया, हङकङ, ताइवान र भियतनाममा आवासीय रूपमा पाइन्छ।
यस्तै, लाओस, म्यानमार, फिलिपिन्स र थाइल्याण्डमा फिरन्ते चराका रूपमा रेकर्ड भएको कमिटीका अध्यक्ष सुवेदीले बताए।
नेपालमा पहिलो पटक देखिएको फुस्रो सारौंका विवरण र तस्बिरहरू तिवारीले नेपाल बर्ड रेकर्ड कमिटीमा बुझाएका थिए। कमिटीले तस्बिरको विश्लेषणसहित अन्तर्राष्ट्रिय पंक्षीविद्हरूसँग राय सुझव लिएर नेपालमा देखिएको चराको अभिलेखमा समेटेको सुवेदीले बताए।
लोमान्थाङमा भेटिएका चरा करिब १ वर्ष उमेरको मात्र रहेको चराविद् तिवारीले बताए। यसले फूल पार्ने र कोरल्ने बेला नभएको उनको भनाइ छ।
नेपालमा पहिलो पटक रेकर्ड गरिएको 'फुस्रो सारौं' निरन्तर रूपमा नेपाल बस्छ कि बस्दैन भनेर उपल्लो मुस्ताङमा अध्ययन हुनुपर्छ। तर अहिलेसम्म उक्त क्षेत्रमा पाइने चराका विषयमा अनुसन्धान हुन नसकेको बर्ड रेकर्ड कमिटीका अध्यक्ष सुवेदी बताउँछन्।
‘नेपालमा फुस्रो सारौं निरन्तर आउँछ कि आउँदैन भनेर अनुसन्धान भएको छैन,’ उनले भने, ‘फिरन्ते भएर आएको हो कि बाटो बिराएर यसै भन्न सकिँदैन।’
