एकातिर रोल्पा जिल्लालाई बाल विवाह मुक्त जिल्ला घोषणाका लागि अभियान थालिएको छ भने अर्काेतिर बालविवाह न्यूनीकरण हुन सकिराखेको अवस्था छैन।
बाल विवाहकै जिल्लामा केही किशोरी २० वर्षभित्रै दुई घरबार जोड्न बाध्य छन् भने कति किशोरी त २० वर्ष नपुग्दै दुई वा तीन सन्तानका आमासमेत बनिसकेका छन्। गरिबी, बेरोजगारी, चेतना अभाव तथा अशिक्षा नै बाल विवाहको मुख्य कारक तत्व रहेको अधिकारकर्मीको भनाइ छ।
‘जबसम्म जिल्लाका सम्पूर्ण किशोर किशोरी वा तिनका अभिभावक बाल विवाहले निम्त्याउने समस्या तथा चुनौतीका बारेमा जानकार हुँदैनन् तबसम्म जिल्लामा बाल विवाह न्यूनीकरण हुन सक्दैन’, पूर्व शिक्षक खोविलाल सुवेदी भन्छन्।
उमेर नपुग्दै विवाह गर्ने र दुई तीन सन्तानका आमा बन्नु उनीहरूको रहर नभएर बाध्यता भएको पीडित महिलाको भनाइ छ।
रोल्पा नगरपालिकाकी चाहना क्षेत्री अहिले २० वर्ष पुग्दैछिन् । यतिबेलासम्म उनी दुई सन्तानकी आमा बनिसकेकी छन्। ती दुई सन्तान उनका दुई श्रीमानबाट जन्मिएका हुन्। उनले पहिलो श्रीमानसँग सम्बन्धविच्छेद गरिसकेकी छन् भने हाल दोस्रो श्रीमानबाट दोस्रो बच्चासमेत जन्मिसकेको छ।
‘लगातार तीन दिनको बिरामी परेर ममाथिकी दिदीको मृत्यु भएपछि मलाई आफ्नै भिनाजुले केहीवर्ष पहिले श्रीमतीका रूपमा उहाँको घरमा भित्र्याउनुभएको थियो तर भिनाजुको श्रीमती बन्नु मेरो रहर होइन बाध्यता थियो,’ चाहनाले भनिन्।
भिनाजुले दिदी मरे लगत्तै आफूलाई साथ दिन हारगुहार गर्न थाले। तिमीलाई तिम्री दिदीलाई भन्दा सुखसँग राख्छु, जिन्दगीभरि दुःख दिन्न। यदि मलाई साथ दिएनौँ भने तिम्रै घरमा झुण्डिएर मर्छु भन्दै बिलौना गर्न थाले। त्यसबेला म कक्षा ८ मा पढ्दै थिएँ। मलाई आफूभन्दा करीब १५ वर्ष जेठो भिनाजुसँग बिहे गर्ने नभएपनि बिलौना सुनेर मेरा बुबाआमाले पनि भिनाजुलाई साथ दिनुपर्ने बताउन थालेपछि म बन्धनमा परेर भिनाजुको घरमा भित्रिएकी थिएँ।
भिनाजुले मेरो सिउँदोमा सिन्दूर लगाउन नपाउँदै म दुई जिउकी भएँ उनको घरमा म भित्रिएको करिब साढे एक महिनामा उनी धन कमाउने बहानामा भारतको सिमलाका लागि घरबाट हिँडेका थिए। उताबाट फर्केर बिहे गर्ने बाचा गर्दै मलाई झूटा आश्वासन बाँडेर हिँडेका भिनाजुले रोल्पाको सुलिचौरबाट अर्की श्रीमती लिएर हिँडेछन्।
करिब ८–१० दिनसम्म त मैले गरेको फोन उनले उठाउँथे। त्यसपछि न फोन सम्पर्क गरे न त मैले गरेको फोन नै उठाउँथे तर पनि सुखदुःख सहँदै म उनको घरमा करिब १४ महिना बसे त्यसैबेला छोरी जन्मिई। श्रीमान् बनिसकेका भिनाजु घर फर्कंदा अर्की श्रीमती लिएर आए र मेरो वास्ता गर्नुको साटो उल्टो मलाई धम्कीदिने थर्काउने गर्न थाले। त्यसपछि म असह्य पीडाको भारी बोकेर त्यो घरबाट निस्किएँ। त्यसपछिका दिनमा एक्लो जीवन जीउन नसक्ने भएकाले मैले पनि करिब दुईवर्ष पहिले दोस्रो बिहे गरेँ।
‘केटा मान्छेको जात स्वार्थी हुन्छ भन्ने सुनेकी थिएँ हो रैछ। पहिलो सन्तानले बाभन्दा भक्कानो फुट्छ अहिले दोस्रो सन्तानकी आमा बनिसकेकी छु’, भावुक बन्दै उनी भन्छिन्।
यस्तै, रोल्पा नगरपालिकाकी मीना विष्ट हाल १९ वर्षकी छिन्। आफ्नै दाइसँग इँटाभट्टामा घुम्न पुगेकी मीनाले १४ वर्षको उमेरमा पहिलो श्रीमानसँग प्रेम विवाह गरेकी थिइन्। हाल उनी पनि दुई श्रीमानका दुई सन्तानकी आमा बनिसकेकी छन्। बिहे गरेपछि बेवास्ता गर्ने, खान लगाउन नदिने र कुटपिट गर्ने गरेकै कारण मीनाले पहिलो श्रीमान् छोड्नुपरेको थियो ।
‘पहिलो श्रीमानले सँगै जीउने सँगै मर्ने सपना देखाएर बिहे गर्यो तर वाचा पुरा गरेन। जसका कारण उसको घर छोडेर केही समय माइतीमै बसेँ। माइतीमा बसेकै बेला कामको खोजीमा काखको नानी च्यापेर इँटाभट्टा पुगेकी थिएँ त्यसैबेला दोस्रो बिहे गरेकी हुँ’, मीना भन्छिन्।
चाहना र मीना त प्रतिनिधि पात्रमात्र हुन् रोल्पामा यस किसिमका विवशता बोकेर जीवन जिउन बाध्य भएका किशोरीको संख्या ठूलो छ। उनीहरू दुवैजनाको पहिलो श्रीमानबाट जन्मिएका सन्तानसमेत आमाकै संरक्षणमा बस्दै आएका छन्। यसरी अबोध अवस्थामा आफूलाई जन्मदिने बाबुको माया नपाउँदा बालबालिकाको मस्तिष्कमा नकरात्मक असर त पर्छ नै त्योभन्दा बढी आमाले दोस्रो बिहे गर्दा उनीहरूलाई छुट्टै पीडामा जिउनुपर्दा कुलतमा लाग्ने, पढ्नुको साटो कलिलो उमेरमा कामको खोजीमा भौँतारिन बाध्य छन्।
यस किसिमका बालबालिका अभिभावकको मायाका साथै शिक्षा, स्वास्थ्यजस्ता आधारभूत आवश्यकताबाट समेत बञ्चित हुँदै आएका छन्।रासस
