धनाढ्य इलन मस्कको टेस्ला कम्पनीलाई आर्थिक नोक्सानी हुन थालेको छ। अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पसँग नजिकिएर राजनीतिमा होमिएका मस्कलाई उनको राजनीतिक सहभागिताकै कारण नोक्सानी हुन थालेको हो।
विश्वभरि टेस्लाको बिक्री घट्न थालेपछि कम्पनीको सेयर भाउ सोमबार एकैदिन १५ प्रतिशतले घटेको थियो। यो सन् २०२० सेप्टेम्बरपछि, एकै दिनमा भएको सबभन्दा ठूलो गिरावट हो। त्यसपछि पनि यसको सेयर भाउ घटिरहेकै छ। टेस्लाको सेयर सन् २०२५ मा ४५ प्रतिशतभन्दा बढीले कम भएको छ।
जनवरीपछि मस्कको व्यक्तिगत सम्पत्ति पनि एक खर्ब ३० अर्ब डलरभन्दा बढीले घटेको छ।
यसरी लगातार नोक्सान बेहोरेपछि टेस्लाले ट्रम्पको भन्सार–युद्धका कारण आफू लगायत अरू अमेरिकी निर्यातक कम्पनीहरू 'प्रतिशोधात्मक भन्सार' को निशाना र जोखिममा पर्ने भन्दै सरकारलाई पत्र लेखेर चेतावनी नै दिएको छ।
गत नोभेम्बरमा ट्रम्पले चुनाव जितेपछि टेस्लाको सेयर र मस्कको व्यक्तिगत सम्पत्ति दुवै ह्वात्तै बढेको थियो। ट्रम्पले कार्यभार सम्हालेपछि मस्कले अमेरिकाको संघीय सरकारको शासकीय संरचनामा धावा बोलेका छन्। त्यस्तै युरोपेली देशहरूको आन्तरिक राजनीतिमा हस्तक्षेप गर्दै ट्रम्पजस्तै उग्रदक्षिणपन्थी विचारधारा भएका पार्टीलाई समर्थन गरेका छन्। त्यसै कारणले ट्रम्पको विजयपछि मस्कलाई प्राप्त सबै लाभ गुमेको छ।
मस्कको राजनीतिक सहभागिताका कारण जर्मनीमा झन् ठूलो असर परेको छ। फेब्रुअरी २३ को आमनिर्वाचनअघि मस्कले उग्र दक्षिणपन्थी 'अल्टरनेटिभ फर जर्मनी' लाई समर्थन गरेपछि जनवरी र फेब्रुअरीमा टेस्लाको दर्ता ७० प्रतिशतले घटेको छ।
युरोपको सुरक्षा खतरामा पार्ने गरी ट्रम्पले रूसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनसँग निकटता बढाउँदै रूसलाई सहयोग हुने खालका कदम चालेपछि युरोपका अरू देशमा पनि ट्रम्पको लोकप्रियता घटेको छ।
हालसालै मस्कले युक्रेनलाई इन्टरनेट चलाउन दिइरहेको आफ्नो कम्पनी स्टारलिंकको सेवा बन्द गर्ने धम्की समेत दिएका थिए। दुरसञ्चारको पूर्वाधार रूसले ध्वस्त पारिदिएकाले युद्धका लागि युक्रेनी सेना स्टारलिंकमा भर पर्छ। आफूले स्टारलिंक बन्द गरे युक्रेनको सेना धराशायी हुने मस्कले ठोकुवा गरेका थिए।
युक्रेनका लागि स्टारलिंकको सेवा किनिरहेको पोल्यान्डका विदेशमन्त्रीले सो धम्कीको विरोध गरे। यसपछि मस्कले 'सानो मान्छे चुप लाग' भनेर ती मन्त्रीलाई होच्याएका थिए।
ट्रम्पको सबै कदमको समर्थन गर्ने र अझ अमेरिकाले 'नेटो' छोड्नुपर्ने जस्तो उग्र अभिव्यक्ति दिएकाले युरोपका अरू देशमा पनि टेस्लाको बिक्री घटेको मानिन्छ।
तर मस्कको राजनीतिक हतकण्डाले मात्रै टेस्लालाई समस्या परेको होइन। द इकोनोमिस्ट पत्रिकाका अनुसार उनले ट्रम्प सरकारमा सामेल भएर सार्वजनिक क्षेत्रमा भाँडभैलो मच्चाउनुअघि नै टेस्लाको बिक्री घट्न थालिसकेको थियो।
टेस्लाको सन् २०३० सम्म वार्षिक दुई करोड वटा कार उत्पादन गर्ने लक्ष्य थियो। लामो समयदेखि लिएको यो लक्ष्य गत वर्ष कम्पनीले छाड्यो। अनि धेरै वर्षपछि पहिलो पटक टेस्लाको वार्षिक बिक्रीमा गिरावट आयो। सन् २०२४ मा टेस्लाको वार्षिक बिक्री एक प्रतिशतले घटेर १७ लाख ९० हजार वटामा झर्यो।
विद्युतीय गाडीको बिक्री संसारभर बढिरहे पनि पछिल्ला महिना टेस्लाको बिक्री भने अघिल्लो वर्ष घटेभन्दा बढी घटिरहेको छ।
मस्कले युरोपको राजनीतिमा हस्तक्षेप गरेकाले त्यहाँ टेस्लाको बिक्रीमा पछिल्लो दुई महिनामा व्यापक गिरावट आएको छ। त्यस्तै, विद्युतीय गाडीको सबभन्दा ठूलो बजार चीनमा पनि बिक्री घटेको छ। चीनमा भने मस्कको राजनीतिका कारण नोक्सान भएको होइन।
मस्कलाई चीन समर्थक मानिन्छ र उनले ट्रम्पलाई चीनविरूद्ध बढी आक्रामक हुनबाट रोक्छन् भन्ने चीनले आशा गरेको भनिन्छ। तर चीनमा टेस्लाभन्दा धेरै सस्ता बिवाइडी लगायत चिनियाँ कम्पनीका गाडीको बजार व्यापक बढेको छ। त्यस कारण त्यहाँ टेस्लाको बिक्री घटेको हो। टेस्लाको विश्वकै ठूलो कारखाना चीनकै सांघाई सहरमा छ। फेब्रुअरीमा यो कारखानाको उत्पादन ४९ प्रतिशतले घटेको छ।
मस्कले बेलायतको आन्तरिक राजनीतिमा हस्तक्षेप गरे पनि त्यहाँ टेस्लाको बिक्री फेब्रुअरीमा झन्डै २१ प्रतिशतले बढेको छ।
यसरी चीन र बेलायतको स्थितिले टेस्लाको व्यापारमा मस्कको राजनीतिले मात्रै असर गरेको भन्न मिल्दैन।
टेस्लाको सबभन्दा महत्त्वपूर्ण मोडल 'वाई' को नयाँ डिजाइन निकाल्ने क्रममा आएका समस्याका कारण पनि बिक्री घटेको मानिन्छ। मोडल वाईको परिस्कृत संस्करण भर्खरै बिक्रीका लागि बजारमा आएको छ। यो संस्करण ल्याउनुअघि टेस्लाले पुरानो मोडल बनाउनै कम गर्यो। यसले पनि बिक्री घटेको हुन सक्छ। नयाँ संस्करण बजारमा आएपछि फेरि बढ्न सक्छ।
तर त्योभन्दा ठूलो समस्या चाहिँ टेस्ला आफै कार बनाउन अनिच्छुक देखिनु हो भनेर एक जना विज्ञलाई उद्धृत गर्दै द इकोनमिस्टले लेखेको छ। अरू कम्पनीले धेरै वटा मोडल बनाए पनि टेस्ला मुख्यतया 'मोडल वाई' र 'मोडल ३' मै भर परेको देखिन्छ।
गत अक्टोबरमा सस्तो 'मोडल २' ल्याउने योजना रद्द गरेर मस्कले रोबोट्याक्सी र ह्युमनोइड (मान्छे जस्तो देखिने) रोबोट बनाउन ध्यान केन्द्रित गरे। मस्कले यी दुई उत्पादन गरेपछि टेस्लाले विश्वका अरू सबै कम्पनीलाई धेरै पछि पार्ने र सबभन्दा ठूलो कम्पनी हुने दाबी गरेका छन्।
लामो समयदेखि टेस्लाको सेयर भाउ कम्पनीको सम्पत्ति र गाडीको बिक्रीमा मात्र नभएर मस्कले केही क्रान्तिकारी उत्पादन ल्याउने छन् भन्ने विश्वासका कारण पनि उच्च थियो। तर मस्कले आफ्नो ध्यान ट्रम्प सरकारमा रहेर काम गर्नमै लगाएपछि उनले टेस्लालाई पर्याप्त समय दिएनन्। त्यसैले पनि लगानीकर्ताको विश्वास गुमाएका हुन सक्छन्।
ट्रम्पको समर्थन गर्ने फक्स टेलिभिजनलाई मार्च १० मा दिएको अन्तर्वार्तामा पनि मस्कले ट्रम्प सरकारमा काम गर्दै टेस्ला लगायत आफ्ना अरू कम्पनी चलाउन धेरै मुस्किल भइरहेको स्वीकार गरेका थिए। यस अर्थमा भने, उनको राजनीतिकै कारण टेस्ला ओरालो लागेको मान्नुपर्ने हुन्छ। तर मस्कले चटक्कै राजनीति छाडे पनि तुरून्तै टेस्लाको अवस्था परिवर्तन हुने देखिँदैन।
टेस्लाले मंगलबार अमेरिकी व्यापार प्रतिनिधिको कार्यालयलाई लेखेको पत्रले औंल्याएजस्तै ट्रम्पको व्यापार नीतिले पनि कम्पनीलाई असर गर्ने देखिन्छ। सो पत्र कम्पनीका तर्फबाट कसले लेखेको हो भन्ने चाहिँ खुलेको छैन।
ट्रम्पको व्यापार नीतिका कारण अमेरिकी कम्पनीहरूलाई घाटा हुन सक्छ भनेर टेस्लाले लेख्दा घमण्डी र रिसाहा ट्रम्प मस्कसँग रिसाउने खतरा हुन्छ। त्यस्तो खतरा ट्रम्पको जस्तै स्वाभाव भएका र पछिल्लो समय ट्रम्पसँग निकट रहेर काम गरिरहेका मस्कलाई थाहा नहुने कुरै भएन। त्यो थाहा हुँदाहुँदै टेस्लाले पत्र लेखेपछि यो कम्पनीको भविष्य कति संकटमा परेको छ भन्ने मस्कले बुझेका छन् भन्ने देखिन्छ।
कुनै पनि गैर-समलिंगी पुरूषले अर्को पुरूषलाई जति माया गर्न सक्छ, आफूले ट्रम्पलाई त्यति नै माया गर्ने भनेर घोषणा गरेका मस्कका लागि ट्रम्पसँगको निकटता धेरै नोक्सानदायी भइरहेको छ। मस्कका लागि मात्रै नभएर ट्रम्पलाई नै पनि घाटा भइरहेको छ। चुनाव नजितेको र संसदीय सुनुवाइ समेत सामना नगरेका मस्कले संघीय सरकारको गतिविधि नै डामाडोल हुने गरी काम गरेपछि अमेरिकी जनता अहिले रिसाएका छन्। विपक्षी डेमोक्र्याटिक नेता-कार्यकर्ता मात्रै नभएर रिपब्लिकन नेताहरू समेत खुसी नभएको भनिन्छ।
तर मस्क विरूद्ध केही बोले अर्को चुनावमा करोडौं डलर चन्दा दिएर आफ्ना विरूद्ध अर्को रिपब्लिकन नेता मस्कले उभ्याउलान् भनेर धेरै जसो रिपब्लिकन नेता उनको विरोध गर्न डराउँछन्। मस्कको विरोध गरे उनले आफ्नो सामाजिक सञ्जाल एक्स (पहिले ट्विटर) प्रयोग गरेर राजनीतिक भविष्य नै समाप्त पार्न सक्छन् भनेर पनि उनीहरू डराउँछन्।
त्यसका बाबजुद विदेशमन्त्री मार्को रूवियो र अरू एक–दुई जना मन्त्रीले हालैको क्याबिनेट बैठकमा आफ्नो मन्त्रालयको काममा हस्तक्षेप गरेको भनेर मस्कविरूद्ध मुख खोलेको समाचारहरू आएका छन्। सो बैठकमा ट्रम्पले कसैको पक्ष नलिए पनि मन्त्रालय अन्तर्गतका कुन कर्मचारीलाई जागिरबाट निकाल्ने वा ननिकाल्ने भन्ने निर्णय सम्बन्धित मन्त्रीकै हुने भनेर 'रूलिङ' गरेका थिए। यसले पनि ट्रम्प मस्कसँग खुसी नरहेको देखाउँछ।
टेस्लाको व्यापार उकास्न ट्रम्पले गत साता ह्वाइट हाउसमा मस्कको उपस्थितिमै आयोजित एक कार्यक्रममा रातो 'एस मोडल' टेस्ला किनेर विज्ञापन गरेका थिए।
ट्रम्पको समर्थनले टेस्ला कम्पनीलाई केही राहत पुगे पनि धेरै ठूलो फाइदा हुने देखिँदैन। अमेरिकामा उदारवादीहरूले टेस्ला विरूद्ध अभियान नै चलाएका छन्। त्यस्तो अभियान चलाउनेलाई नै ट्रम्पले 'वामपन्थी बौलाहा' भनेका हुन्।
दुई दलीय व्यवस्था भएको अमेरिकामा करिब आधाजसो जनता उदारवादी डेमोक्र्याटिक पार्टीका समर्थक छन्। त्यसमाथि पनि डेमोक्र्याटिक मतदाताहरू जलवायु परिवर्तनको समस्या कम गर्न भन्दै विद्युतीय गाडी किन्छन्। ट्रम्पका धेरैजसो मतदाता भने जलवायु परिवर्तनको विज्ञानमै विश्वास गर्दैनन् र त्यसलाई ठगी भन्छन्।
त्यसैले उनीहरू निर्धक्क डिजेल-पेट्रोल गाडी प्रयोग गर्छन्। ट्रम्पका धेरैजसो मतदाताको आय कम भएकाले पनि तुलनात्मक रूपमा महँगो टेस्ला चाहेर पनि किन्न अप्ठ्यारो छ।
ट्रम्पको अघिल्लो कार्यकालका बेलामा मस्क अहिले जस्तो राजनीतिमा होमिएका थिएनन्। कसैलाई समर्थन समेत गरेका थिएनन्। तर आफू डेमोक्र्याटिक पार्टीको मतदाता रहेको भन्छन्।
त्यति बेला ट्रम्प विद्युतीय गाडीको घोर विरोध गर्थे। महँगो र चार्ज नगरी टाढा जान नसकिने भनेर भन्थे। त्यसमा प्रयोग हुने ब्याट्री चीनमा मात्रै उत्पादन हुने भन्दै विद्युतीय गाडीले चीनलाई फाइदा हुने तर्क गर्थे। सन् २०२३ को क्रिसमसमा त उनले सामाजिक सञ्जालमै विद्युतीय गाडीहरू 'नर्कमा कुहिनुपर्छ' भनेर लेखे।
यसरी ट्रम्प र उनका समर्थक कोही पनि विद्युतीय गाडीको पक्षमा नभएका बेला मस्कले उदारवादी ग्राहकहरूलाई पनि गालीगलौज गरेर बिच्क्याउने मूर्खता गरेका छन्। मस्कले विगतमा लगाएको गुन तिर्न गाडी किनेर विज्ञापन गरिदिए पनि ट्रम्प मस्कसँग चिढिएको र उनलाई आफ्नो सरकारबाट निकाल्न लागेको कतिले दाबी गरेका छन्।
यो कुरा बुझेर मस्कले सरकारमा आफ्नो आयु लम्ब्याउन पछिल्ला दिनमा ट्रम्पको राजनीतिक समितिले चलाउने विभिन्न समूहका लागि १० करोड डलर चन्दा दिने प्रस्ताव गरेको भनिएको छ। पैसा भनेपछि हुरूक्क हुने भए पनि ट्रम्पले सो चन्दा अस्वीकार गरेको फाइनान्सियल टाइम्सले लेखेको छ। त्यसो हो भने, मस्क धेरै समयसम्म ट्रम्पसँग निकट नरहने देखिन्छ।
मस्क चीनप्रति नरम रहेकाले पनि ट्रम्पलाई असहज परेको कतिले अनुमान गरेका छन्। ट्रम्पको मन्त्रिमण्डलमा अनेकथरी मान्छे भए पनि प्रायः सबैजसो चीनप्रति आक्रामक रहेको मानिन्छ। चीन विरूद्ध रिपब्लिकन पार्टीमा मात्रै नभएर सिंगो अमेरिकामै एकमत जस्तो देखिन्छ। टेस्लाको सबभन्दा ठूलो कारखाना चीनमा भएको र चीनसँग सम्बन्ध बिग्रिए मस्कको अरू व्यापारमा पनि नोक्सान हुने भएकाले उनी चीनविरूद्ध नरम भएको मानिन्छ।
तर मस्कबाट चिढिन थालेका ट्रम्पले चीनप्रति आक्रामक हुने लक्षण देखाइरहेका छन्।
मस्कले ट्रम्पलाई चुनाव जिताउन २५ करोड डलरभन्दा बढी खर्च गरेका थिए। उनले एक्स किनेर त्यसलाई पनि ट्रम्पको समर्थनमा परिचालन गरे।
मस्कको गुन तिर्न ट्रम्पले उनलाई डोज (डिपार्टमेन्ट अफ गभर्न्मेन्ट इफिसिएन्सी) प्रमुखमा नियुक्त गरेका छन्। ट्रम्पको मन्त्री चयनदेखि लिएर विदेशी सरकार प्रमुखहरूसँगको छलफलमा पनि मस्क सहभागी भएका थिए।
चुनावअघि नै ट्रम्पले सरकारी सेवा चुस्त बनाउन मस्कको नेतृत्वमा एउटा निकाय बनाउने घोषणा गरेका थिए। चुनाव जितेपछि नोभेम्बरमै सो विभागको घोषणा गर्दा मस्क त्यसको प्रमुख भनेर खुलाएका थिए। सो विभागले युएसएआइडी लगायत धेरै अमेरिकी सरकारी कार्यालयमा आतंक मच्चाएको छ। त्यस्तै हजारौं सरकारी कर्मचारीलाई निष्कासन गरेको छ भने अर्बौं डलरको सरकारी बजेट रोकेको छ।
त्यसैले अहिले डोज र मस्कविरूद्ध धेरै मुद्दा परेका छन्। यसरी ट्रम्पलाई समर्थन गर्दै, उनको शासनमा संलग्न हुँदै अमेरिका र युरोपको राजनीतिमा समेत हस्तक्षेप गर्न थालेपछि मस्कलाई आर्थिक नोक्सानी भएको छ।
मस्कका कारण हानि हुन थालेकाले ट्रम्पले अब मस्कलाई सरकारबाट निकाल्ने खतरा बढेको छ। मस्कलाई निकाले भने ट्रम्पको नोक्सानी कम हुन सक्ला। तर ट्रम्पले निकाले वा आफै सरकार छाडे पनि मस्कको व्यापारिक नोक्सानी भने रोकिने देखिँदैन।
मस्कले सर्वसाधारण र विपक्षीका साथै रिपब्लिकन नेता–कार्यकर्तालाई नै चिढ्याएका छन्। अमेरिकीलाई मात्र नभएर विदेशीलाई समेत रिस उठाएका छन्। त्यसैले उनको व्यापार उक्सिने लक्षण देखिंदैन। दस खर्ब डलर सम्पत्ति भएको संसारकै पहिलो मान्छे हुने मस्कको सपना सपनै मात्रै रहने देखिन्छ।
(प्रेम ढकाल सेतोपाटी अंग्रेजी संस्करणका सम्पादक हुन्।)
