स्थानीय सरकारलाई संविधानले दिएका अधिकार प्रत्याभूत गराउन आदेश माग्दै धुलिखेल नगरापालिकाका मेयर अशोक ब्याञ्जु एकमहिना अघि सर्वोच्च अदालत पुगे। अदालतमा उक्त मुद्दा विचाराधीन छ। उनी भने यतिखेर आफ्नो नगरको विकासका लागि चाहिने पैसा जुटाउन लागेका छन्।
'काम गर्न त अधिकार चाहिन्छ र पैसा पनि चाहिन्छ,' उनले भने, 'यति बलियो स्थानीय तह हुँदा पनि कामै गर्न सक्दैनन् भन्ने आरोप नआओस भनेर लागि परिरहेको छु।'
संविधानले स्थानीय सरकारलाई ९ वटा विषयमा कर उठाउन सक्ने अधिकार दिएको छ। नगरपालिकाको आन्तरिक स्रोतसाधनले मात्र विकासको माग पुरा गर्न नसकिने उनले बताए।
त्यसैले यतिखेर उनको नगर दातासम्मेलनको छलफलमा जुटेको छ।
चुनावमा जनतासमक्ष गरेका वाचा पुरा गर्न कसरी अर्थसंकलन गर्ने भनेर नगरपालिकामा भएको छलफलबाट ३वटा उपाय निस्केका थिए।
आन्तरिक आय बढाउन करको दायरा पनि बढाउने पहिलो उपाय हो जो संविधानले नै सुनिश्चित गरिदिएको छ। दोस्रो, केन्द्र र प्रदेशसँगको सहकार्यमार्फत आउने आयस्रोत। स्थानीय विकासका लागि वैदेशिक सहायता लिने तेस्रो उपाय हो।
पहिलो उपायका लागि पहिले कानुन चाहिने भएकाले २२ वटा कानुन निर्माणको थालनी उनीहरुले गरिसकेका छन्। त्यसका लागि धुलिखेलस्थित काठमाडौँ स्कुल अफ ल सँग सहयोग मागेका छन्।
'काठमाडौँ स्कुल अफ ल, नगरपालिका संघ र धुलिखेल नगरपालिका मिलेर २२ वटा कानुन बनाउँदै छौँ,' उनले भने, 'यी कानुनले कर उठाउने देखि विकास निर्माणका काम गर्नेसम्मका वाधाहरु फुकाउने छ।'
कानुन निर्माणसँगै दातासम्मेलनको योजना बनिरहेको उनले बताए।
अहिलेसम्म उनको नगरले कृषि, प्रविधि तथा बजारिकरण, सडक, खानेपानी लगायत ७ वटा परियोजनामा दातृराष्ट्र र अन्तराष्ट्रिय गैरसरकारी संस्थासँग सम्झौता गरिरहेको छ।
'ठूला परियोजनामा वैदेशिक सहयोग मिले सजिलो हुने रहेछ। त्यसैले दाता सम्मेलन आयोजना गर्ने योजना बनाएका हौँ। छलफलबाट सम्मेलन कसरी कहाँ र कहिले गर्ने भन्ने तय गर्ने छौँ,' उनले भने, 'हामी उनीहरुको स्वार्थमा सहयोग लिने होइन। हाम्रो स्वार्थमा विकासका कामको लागि सहयोग गर्छौँ भनेर आएमा मात्र सहयोग लिने हो।’
स्थानीय सरकार बलियो भएमात्र विकास निर्माणका काम गर्न सकिने उनले बताए। संविधानले स्थानीय तहलाई बलियो बनाएपनि केन्द्रिकृत मानसिकले भने कमजोर बनाइएको उनको धारणा छ।
'काम गर्ने इच्छाशक्ति भए सबै कुरा क्रमिक रुपमा पुरा हुँदै जानेछन् भन्ने पनि लाग्छ’ मेयर ब्याञ्जुले भने।
स्थानीय विकासका लागि उनको पहिलो प्राथमिकतामा खानेपानीमा आत्र्मनिर्भर बन्ने हो।
‘पानी राम्रो भएमा स्वास्थ्य राम्रो हुन्छ। महिलालाई पानी लिनकै लागि भनेर घन्टौं टाढा पुग्नु पर्दैन। यसले बचेको समय उत्पादनमा लगाउन सकिन्छ। पानी भएपछि कृषि, उद्योगधन्दा सबै राम्रो हन्छ,’ उनले भने, ‘त्यसैले पानीमा आत्मनिर्भर नगरपालिका बनाउने काम सुरु गरेका छौं।’
५ वर्षभित्र सबै वडामा खानेपानीको सुविधा पुर्याउनका लागि १ करोड २० लाखदेखि ९० लाखसम्मको बहुबर्षिय योजना नगरपालिकामा सुरु भएको छ। ६ वटा पछि जोडिएका गाविसमा खानेपानी पुर्याउनका लागि प्रत्येक वडाको सर्वे डिजाइन तयार भइसकेको छ।
त्यस्तै अर्को योजना हो धुलिखेललाई बालमैत्री, बाल श्रममुक्त, गरिबी मुक्त र सुकुम्बासीमुक्त नगर बनाउने।
सन् २०१८ भित्र बालमैत्री नगरपालिका बनाउन लागि १ करोड बजेट विनियोजन भैसकेको छ। भने बाल श्रममुक्त बनाउन अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठन आईएलओसँग काम गरिरहेको छ। ‘बालबालिकालाई राम्रो शिक्षा, दिक्षा लिने र दिने वातावरण भयो भने सक्षम युवा तयार हुन्छ। सक्षम युवाले देश समृद्धितिर लैजान सहयोग पुग्छ’ उनले भने।
सुकुम्बासी मुक्त नगर बनाउनका लागि समीति नै बनाएर परिचालन गरेको छ। उक्त समीतिले सुरुमा सुकुम्बासी पहिचान गरेर पृष्ठभुमिअनुसार आर्थिक, सामाजिक रुपमा विश्लेषण गर्नेछ। त्यसपछि भने निश्चित ठाउँमा जग्गा लिएर प्रत्येक परिवारलाई ४ आना बराबरको जग्गा उपलब्ध गराउने योजना नगरापलिकाको छ।
त्यस्तै गरिबि निवारणका लागि ‘मेयर गरिबी निवारण कार्यक्रम’ ल्याएको छ।
नि:शुल्करुपमा विभिन्न तालिम सञ्चालन गरेर अवसर सृजना गर्ने काममा पनि नगरपलिकाले हात हालेको छ। गरिबी निवारणका लागि निशुल्क तालिम दिने, निर्ब्याजी ऋण दिने पनि नगरपालिकाले योजना बनाएको छ। भने ९८ प्रतिशत साक्षर भएको नगरपालिकालाई ६ महिनाभित्र १०० प्रतिशत साक्षर बनाउने र ६ महिनभित्र नै नगरलाई खुला दिसामुक्त बनाउने अभियानमा नगरपालिका जुटिसकेको छ।
शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगार, पर्यटन, उद्योग, कृषि, आवास, सांस्कृतिक लगायत १७ वटा क्षेत्रमा नगरपालिकाको कार्यक्रम सुरु भइसकेका छन्।
‘हामीले विभिन्न १७ वटा क्षेत्रमा काम गर्न लागेका छौं। त्यसलाई मुर्त रुप दिने नीति पनि छ। यसले आवास क्षेत्रमा घरमात्र बन्ने छन्। कृषिक्षेत्रमा खेतिपातिमात्र हुने छ। साँस्कृतिक कृयाकलाप गर्ने छुट्टै ठाउँ हुनेछ। जस्तो यो नीति लागु भएपछी कृषियोग्य जमिनमा घर बनाउन पाइने छैन,' उनले भने।
यी सबै मध्ये केहि काम सुरु भैसकेका छन् केही योजना बन्ने क्रममा छन्, तर नगरपालिकालाई सबैभन्दा ठूलो समस्या चैँ कर्मचारीको छ।
कर्मचारी नभएकाले नगरपालिकाले स्थानीयलाई स्वयंसेवीको रुपमा काममा लगाएको पनि उनले बताए। खास गरि नगरपालिकाको भिजन निर्माण गर्न र विकास निर्माणका काम गर्नका लागि स्थानीय विज्ञको समूह बनाएर स्वयंसेवीको रुपमा काम गराएको छ।
कर्मचारी समायोजनलाई पर्खिरहेका छौं। पर्खिरहेको भन्दैमा केही नगरि भने बसेका छैनौं। नगरभित्र रहेका बुद्धिजिवीलाई स्वयमसेवकका रुपमा काम लगाईरहेका छौं,’ उनले भने।
स्थानीय सरकारलाई पारिश्रमिक, भवन, कानुन निर्माण, कर्मचारी व्यवस्थापन लगायतका समस्या बाधक बनेपनि धुलिखेल नगरलाई कर्मचारी व्यवस्थापन बाहेक अन्य समस्याले गाँज्न सकेको छैन।
