आज म अमेरिकी दूतावास नजिकै गाडी चलाउँदै थिएँ, त्यतिबेलै त्यहाँको दृश्यले मेरो ध्यान तान्यो—भिसाको आशामा प्रतीक्षा गरिरहेका, आशा र उत्सुकताले भरिएका सयौं नागरिकहरूको भिड थियो त्यहाँ।
पुरूष, महिला, युवा —कतिपय शान्त भएर लाइनमा उभिएका थिए, त कतिपय आपसमा गम्भीर छलफल गरिरहेका थिए। उनीहरूको आँखामा एक गहिरो चाहना झल्किरहेको थियो। त्यो देखेर मैले सोच्न बाध्य भएँ: किन यति धेरै नेपालीहरू अमेरिका जान चाहन्छन्? त्यहाँ यस्तो के छ जसले उनीहरूलाई आफ्नै देशभन्दा उज्यालो भविष्यको आशा दिन्छ?
के कारण? राम्रो रोजगारीको अवसर, उच्च तलब, वा स्थिर जीवनशैलीको आशा हो? वा के यो अझै गहिरो केही हो—त्यो विश्वास कि अमेरिकामा परिश्रमले फल दिन्छ, जहाँ जसले पनि, जुनसुकै पृष्ठभूमिबाट आए पनि, राम्रो जीवन बनाउन सक्छ? कि त यो समानताको आशा हो, एउटा यस्तो प्रणाली जसमा कमजोरी भए पनि अवसर खोज्नेहरूलाई असफल हुन दिँदैन?
मैले त्यो भिडलाई हेरिरहँदा सोचें—के वास्तवमै हाम्रो नागरिकहरू अमेरिका मात्र होइन, धेरै अन्य देशहरू—युरोप, अष्ट्रेलिया, खाडी राष्ट्रहरू—जतासुकै अवसरको आशामा हिँडिरहेका छन्? हरेक दिन हजारौं नेपालीहरूले रोजगारीको खोजीमा आफ्नो परिवार, समाज र जन्मभूमि छोडेर विदेशको यात्रा गरिरहेका छन्।
प्रमुख चिन्ताको कारण
के यो समृद्धिको संकेत हो कि हाम्रो देशभित्र केही गहिरो समस्या लुकेको छ? तथ्यांकहरू हेर्ने हो भने, प्रवासी श्रमिकहरूले पठाएको रेमिट्यान्स नै अहिले नेपालको अर्थतन्त्रको मेरूदण्ड बनेको छ। आज नेपालका एक अंश नागरिकहरू विदेशमा श्रम गर्दै आफ्नो परिवार र समाजको अर्थतन्त्रलाई जीवित राखेका छन्। त्यसैले त हामी धेरैजसो दिन-दिनको काम र आवश्यकताका लागि रेमिट्यान्समा निर्भर रहेका छौं। तर के रेमिट्यान्स मात्र पर्याप्त छ? के आफ्नो नागरिकहरूलाई विदेश पठाएर मात्र देशको भविष्य सुरक्षित हुन्छ?
नेपालको सन्दर्भमा, शिक्षा प्रणालीले दिइने अवसरहरू पर्याप्त छैनन्। हरेक वर्ष, हजारौं स्नातकहरू उत्पादन हुन्छन्, तर तिनीहरूको योग्यताको उपयुक्तता मिल्ने अवसर छैन। उच्च शिक्षित युवाहरू—इन्जिनियर, नर्स, आइटी स्नातक—जो देशको समृद्धिमा योगदान दिन सक्थे, उनीहरू बरू वैदेशिक श्रमको अनुमति खोजिरहेका छन्। यहाँको जागिरको बजारले ती सबैलाई समेट्न सक्दैन, र उनका योग्यताहरू बेमानी भएको जस्तो लाग्छ। एक युवा आफ्नो योग्यतामा विश्वास गर्न थाक्छ, किनकि कामका अवसरहरू उपलब्ध छैनन्।
यो प्रवृत्तिले हाम्रो समाजको असफलता र विघटनलाई स्पष्ट रूपमा देखाउँछ। यसले मात्र हामीलाई चिन्तित बनाउँछ, हाम्रो सरकार र नीति निर्माणका संरचनाहरूले यो विषयलाई गम्भीरतासाथ हेर्न सकेका छैनन्।
स्थिति गम्भीर देखिन्छ।
हामी जहिले पनि विचार गर्छौं कि हाम्रो समस्यामा समाधान कस्तो देखिन्छ? यदि हामी एक देशका नागरिकको रूपमा समृद्धिको अनुभव गर्न चाहन्छौं भने, हामीलाई कागजमा मात्र शिक्षा र जागिरको अवसर होइन, वास्तविक अवसरहरू उपलब्ध गराउनु पर्छ। यहाँको तलबको स्तर थोरै कम छ र जीवन यापनको खर्च दिनप्रतिदिन बढ्दै गइरहेको छ। यसको सट्टामा, यदि उच्च शिक्षा र कार्य क्षेत्रमा राम्रो अवसरहरू भए, लाखौं नागरिकहरू आफ्नो देश छोड्ने निर्णय नगरीकन यहाँ नै समृद्धि र भविष्यका लागि संघर्ष गर्थे।
समृद्धिको सही परिभाषा के हो?
समृद्धि भनेको केवल पैसामा मात्र सीमित छैन। एक राष्ट्रको समृद्धि भनेको त्यो राष्ट्रका नागरिकहरूको जीवनस्तर र समाजमा साझा अवसरहरूको सुनिश्चितता हो। साँचो समृद्धि भनेको एउटा यस्तो व्यवस्था हो, जसले आफ्ना नागरिकलाई शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगार, र सार्वजनिक सेवामा समान अवसर दिन्छ।
समृद्ध राष्ट्र भनेको आफ्ना नागरिकहरूलाई विदेश जान बाध्य पार्ने होइन, बरू आफ्नै भूमिमा अवसर सिर्जना गर्ने हो। आजको अवस्थामा, हामीले आफ्ना नागरिकहरूलाई विदेश पठाएर मात्र हाम्रो राष्ट्रको समृद्धि सम्भव बनाउन सक्दैनौं। हामीले देशको भित्र आवश्यक आधारभूत संरचना, उन्नत शिक्षा प्रणाली र न्यायपूर्ण कामकाजी वातावरण सिर्जना गर्नुपर्छ।
देश संकटमा: समाधान कहिले?
संकट समाधानका लागि सरकार, निजी क्षेत्र, र नागरिक समाजबीच ठोस सहकार्य आवश्यक छ। आर्थिक स्थिरता कायम राख्न दीर्घकालीन योजनाहरू लागू गर्नुपर्छ, जसले रोजगारी सिर्जना गर्ने मात्र होइन, उद्यमशीलतालाई पनि प्रवर्द्धन गर्छ। शिक्षालाई श्रम बजारसँग जोडेर व्यावहारिक बनाउनु अर्को महत्वपूर्ण पक्ष हो, जसले युवालाई सीपसहित अवसर दिलाउन सक्छ।
त्यस्तै, पारदर्शी शासन प्रणाली, कुशल प्रशासन, र प्रभावकारी नीति कार्यान्वयन बिना कुनै सुधार सम्भव छैन। जबसम्म भ्रष्टाचार, राजनीतिक अस्थिरता, र गलत नीतिहरूलाई नियन्त्रण गर्न सकिन्न, तबसम्म देशको संकट गहिरिँदै जान्छ।
अब प्रश्न उठ्छ—समाधान कहिले? उत्तर स्पष्ट छ: जब जिम्मेवार नेतृत्व, नागरिकहरूको सक्रिय सहभागिता, र दीर्घकालीन सोचका साथ नीति निर्माण हुन्छ। परिवर्तन एकदिनमै सम्भव हुँदैन, तर सही दिशामा उठाइएका हरेक कदमले समाधान नजिक ल्याउनेछ।
दोबाटोमा नेपाल: आगामी दिशा के हुने?
नेपाल अहिले एउटा महत्वपूर्ण मोडमा छ। हामी रेमिट्यान्समा भर परेर मात्र अगाडि बढ्नेछौं कि आफ्नै देशलाई आत्मनिर्भर बनाउने दिशामा अघि बढ्नेछौं? यो प्रश्नले हाम्रो राष्ट्रिय पहिचान, भविष्यको मार्गचित्र, र नीति निर्माण प्रक्रियालाई प्रत्यक्ष रूपमा असर गर्छ। समृद्धि केवल आर्थिक वृद्धिदरले मात्र मापन हुँदैन; बरू, नागरिकहरूको जीवनस्तर, अवसरको पहुँच, र स्थायित्वले यसको सही परिभाषा निर्धारण गर्छ।
यदि हाम्रा युवा अवसरको खोजीमा विदेशिन बाध्य भइरहन्छन् भने, यो केवल व्यक्तिगत निर्णय मात्र होइन, बरू समग्र व्यवस्थापन प्रणालीमा रहेको कमजोरीको द्योतक हो। जबसम्म नेपालले रोजगारी सिर्जना गर्ने, व्यवसायमैत्री वातावरण निर्माण गर्ने, र गुणस्तरीय शिक्षा तथा स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्ने तर्फ ठोस पहल गर्दैन, तबसम्म विदेश मोह घट्ने छैन।
समृद्ध राष्ट्रको परिकल्पना त्यतिबेला मात्र साकार हुन्छ जब आफ्नै नागरिकहरूलाई सुरक्षित, सम्मानजनक, र भरपर्दो भविष्य प्रदान गर्न सकिन्छ। नेपालले अब छोटो अवधि मात्र सोचेर अगाडि बढ्न सक्दैन; अब समय आएको छ दीर्घकालीन दृष्टिकोण अपनाएर नीति निर्माण गर्ने, संरचना विकास गर्ने, र उत्पादनमुखी अर्थतन्त्रलाई प्रवर्द्धन गर्ने।
अन्ततः, हामीले आफैलाई एउटा गम्भीर प्रश्न सोध्नुपर्छ: कहिले हाम्रो आफ्नै देश बस्नका लागि सबभन्दा राम्रो विकल्प बन्नेछ?
किनकि जब त्यो दिन आउँछ, तब मात्र नेपाल साँच्चै आत्मनिर्भर, स्थिर, र समृद्ध राष्ट्र बन्नेछ। अब निर्णय गर्ने बेला हामीमै छ—के हामी निरन्तर अन्य देशहरूमा आश्रित भइरहनेछौं, वा नेपाललाई समृद्ध बनाउने अभियानमा जुट्नेछौं?
