नागरिकताबाट प्रभावित व्यक्तिहरूको सञ्जालले संविधानमा लेखिए अनुसार आमाको नाममात्रै पनि सजिलै नागरिकता लिन पाउने कानुन बनाउन माग गरेको छ।
आमाको नामबाट नागरिकता बनाउन नपाएका झण्डै ३ हजार जनाको सञ्जालले विहिबार राजधानीमा पत्रकार सम्मेलन आयोजना गरि संविधानभन्दा प्रतिगामी कानुन नबनाउन संसदलाई आग्रह गरे।
विभिन्न समयमा नेता, बुद्धिजीवी र सांसदले संविधानको भावनाविपरीत आमाको नामबाट नागरिकता दिन नहुने भन्दै गरेका लविङ् र तर्कको सञ्जालले खण्डन गरेको छ।
'आामाको नामबाट नागरिता दिए राष्ट्र धरापमा पर्छ भन्दै छलफलमा रहेको विधेयकसमेत स्थगीत गर्ने लविङ भैरहेको छ,' सञ्जालकी संयोजक दिप्ति गुरूङले भनिन्, 'आफ्नो झ्यालको ढोका खुलै राख्ने र चोरी भयो भनेर घरका आइमाइ कुट्ने व्यवहार बन्द गरौँ। आमाको नामबाट नागरिकता नपाएर लाखौँ मानिसहरू आफ्नै देशमा अनागरिक हुन बाध्य छन्।'
उनले देशका विभिन्न ठाउँबाट आमाको नामबाट नागरिकता नपाउँदा समस्या झेलेका १४ व्यक्तिहरूले पठाएको विवरण पत्रकारसम्मेलनमा वितरण गरिन्।
'आमाको नामबाट नागरिकता नपाएकाहरूले फेसबुक इमेल र चिठीमार्फत छोटकरीमा हामीलाई लेखी पठाएका छन्। जसलाई हामीले सरकार, संसद र बुद्धिजीवीलाई मिडियामार्फत् सुनाउन चाहन्छौं,' गुरूङले भनिन्।
सञ्जालले तयार पारेको नागरिकताबाट प्रभावितहरूको बयानको सम्पादित अंश:
हामीले नागरिकता पर्खेर बसेको धेरै भइसक्यो। हामीमध्येका केही प्रतिनिधि पीडाहरू र प्रश्नहरू निम्नानुसार छन्:
१. बाबुले सानैमा अर्को महिला विवाह गरेर गए, तिनले वास्ता गरेनन्, आमाले दुःख गरेर हुर्काइन्। जब हामी आफ्नो मात्रै आमाको मेहेनत र साहसले हुर्क्यौं, बढ्यौं र पढ्यौं। अब हामी आफ्नो आमालाई सुख दिन चाहन्छौं। दुःख दिएर छोडेका बाउसँग कुनै नाता राख्न हामी मन्जुर छैनौं। आमाको नामको नागरिकता गर्व साथ बोकेर काम गरेर २ पैसा कमाएर आमालाई सुख दिन चाहन्छौं। के हाम्रो राज्यको संविधान र कानुनले हामीलाई हाम्री आमाको नामबाटमात्र नागरिकता दिने व्यवस्था गर्छ?
२. बुवाको विभिन्न ठाउँमा ५ जनासम्म श्रीमती थिए। बुवा बितेर गए । जिउँदो हुँदा न आमाको न हाम्रो नागरिकता बनाइदिए। स्थानीय वडा भन्छन्- ‘आमाको विवाह दर्ता चाहिन्छ।’ दर्ता गर्न पनि नागरिकता चाहिन्छ। तर बिहे गरिसकेको आमाको माइत (मामाघर) बाट नागरिकता दिँदैन। हामी के गरौं कता जाऊ? हाम्रो गल्ती के त भनेर जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा जाँदा ‘तिम्रो होइन तिम्रो आमाले गल्ती गरिन्’ भनेर हामीलाई आफ्नो जन्म समेत धिक्कार बोध गराउँछन्। के अहिले आउने विधेयकले हामीलाई समेट्न सक्छ?
३.मेरो आमा सानो छँदा बित्नुभयो। बुवा म १० कक्षामा हुँदा बित्नुभयो। 'तरुनी' भइसकेको छोरीलाई पाल्यो भने भोलि पेट बोक्छे र अपजस आउँछ भनेर कुनै आफन्तले छानो दिन मानेन। १७ वर्षको उमेरदेखि कोठा डेरा गरेर बसेँ। एउटा स्कुलमा शिक्षिकाको जागिर खाएँ। आफू आइएमा भर्ना भएँ। कोठा लिएर बसेको ठाउँमा बाहिर जिल्लाबाट आएर कोठा लिनेहरू थुप्रै थिए। त्यसमध्ये एक जना बाहिर जिल्लाका विद्यार्थी थिए। ओखलढुंगा घर भन्थे। उनीसँग म अलिक नजिक भएँ। उनी पनि विद्यार्थी थिए र म पनि । विवाह भयो हाम्रो। केही समय पछि उनको बुवा/आमा आए। मलाई अर्कै जातको भनेर स्वीकार गरिएन। केही दिनपछि म आउँछु बुवा/आमालाई घर छाडेर भनेर गाउँमा गए। केही दिन भनेका उनी ३ महिनापछि आए। म दुई जिउ कि थिएँ। उनले म दुई जिउको भएको थाहा पाएर बच्चा तुहाउने औषधि दिए। धन्न केही भएन। पछि थाहा भयो कि उनी ३ महिनामा त गाउँमा गएर विवाह गरेका रहेछन्। मेरो छोरी जन्मिइ । फेरि बच्चालाई बाउको नाम चाहिन्छ भनेरै उनको हरेक हिंसा सहेर बसेँ। अर्को ४ वर्षमा अर्को बच्चा जन्मियो। दुख, सुख बच्चाहरूलाई हुर्काएँ। पढाएँ। ठूली छोरी ११ वर्षको हुँदा मैसँग टाँसिएर बस्थी। डराको जस्तो गर्थी। बाउ देख्योकी भाग्न खोज्थी। बाउले खुब पिट्थे। मैले रोक्न खोज्दा मलाई नै पिट्थे र छोडिदिने धम्की दिन्थे। छोरी १३ वर्षको हुँदासम्म पढाइ पनि बिग्रिँदै गयो। केही समयपछि चाल पाएँ कि उनले छोरीमाथि नै यौन दुर्व्यवहार गर्दा रहेछन्। तुरुन्तै उनको र मेरो सम्बन्ध बिच्छेद भयो। छोरा छोरी ठूला भए। छोरी कुलतमा फसी । मैले बचाउन सकिनँ। २ वर्ष भयो छोरी बितेको। ‘त्यस्ता बाउको नामबाट नागरिकता लिन्न’ भन्छ छोरा । म वा छोरो गएर बुवाको पहिचान थाहा भए/ नभएको पुष्ट्याँइ र स्वघोषणा गरेपछि बल्ल नागरिकता पाइने कानुन आएको छ भन्छन्। हामी उसलाई सम्झेरै आत्तिन्छौं। यस्तो हाम्रो कहानी राज्यको रेकर्डमा राख्न चाहन्नौं। हामी मेहेनती आमा छोरा छौं। हामी आफ्नो पूर्ण अधिकारसहित यो देशको नागरिक हुन कस्तो मूल्य चुकाउनु पर्ने हो?
४.थोरै लेखापढी गर्न सक्छु। ५ कक्षासम्म पढेको छु। मेरो सुन्दर परिवार थियो। श्रीमान खेती किसानी गर्नु हुन्थ्यो। खेत ठूलै थियो। २ भाइ छोरा छन्। श्रीमानले असाध्यै माया गर्नु हुन्थ्यो। अचानक श्रीमान बिरामी पर्नुभयो। कत्ति औषधि गर्दा पनि निको भएन। बल्ल थाहा भयो उहाँलाई क्यान्सर भएको रहेछ। उपचार गर्न भएको सबै पैसा सम्पत्ति सकियो। खेतबारी सबै बेचियो। २ भाइ छोरा पाल्नु अनि बिमार श्रीमानको खर्च उठाउने मेरो केही सम्पत्ति रहेन। श्रीमान बचाउने र २ भाइ छोराहरूको पढाइ र खर्च धान्ने सूरले मैले ऋण लिएर वैदेशिक रोजगारीको निम्ति पहल गरें। मेरो साउदीको भिसा लाग्यो। आफ्नो प्राणभन्दा प्यारो श्रीमान र छोराहरूलाई छोडेर म पैसा कमाउन साउदी पुगें। घरको काम गर्ने कामदारको रूपमा काम गर्न सुरू गरियो। साहुनीको र साहुजीको हराम र सलाम भन्ने अलग अलग बस्ने ठाउँ थियो। त्यसैले मलाई कुनै अप्ठ्यारो महशुस भए । तर काम चाहिँ एकदम धेरै थियो । बिहान उठेदेखि बस्न पाइन्न थियो। राति सुत्न जाने बेला करिब १० र ११ बज्थ्यो । म सुत्न जाने बेला साहुनीले एक गिलास दूध दिन्थी। त्यो पिएर सुत्न जान्थें। सधैं सुत्न जाने बेला थाकेकोले बेस्सरी निन्द्रा लागेको सम्झिन्थें। अहिले बुझ्दा साहुनीले निदाउने औषधि हालेर दिने रहेछ । राति साहुजीले आएर सधैं बलात्कार गर्दो रहेछ। म बेहोसीको अवस्थामा केही थाहा पाउन्नथें। केही समयपछि मलाई वाकवाकी आउन थाल्यो। महिनावारी पनि रोकियो। सञ्चो भएन भनेर साहुनीलाई भनें। तिनलाई शंका लागेर मलाई घरबाट निकालिदियो। मसँग पैसा, पासपोर्ट केही थिएन। साउदीको सडकमा भौतारिँदै गर्दा नेपाली दाजुभाइले सहयोग गरेर म नेपाल फर्किएँ। फर्किने बेलासम्ममा मेरो पेट ठूलो भइसकेको थियो। काठमाडौं त आइपुगें तर मेरो केही बाँकी रहेन। एउटा संस्थाले शरण दियो। गाउँ जान सकिनँ। श्रीमानसँग फोनमा कुरा हुन्थ्यो। उनी पनि रुन्थे म पनि। उनले धेरै बोलाए। म जान सकिनँ। मैले भेट्न नपाउँदै उनको मृत्यु भयो। मैले छोरा जन्माएँ। त्यो बच्चाको मुख पनि हेर्न सकिनँ। त्यहाँबाट सिधै गाउँ गएँ। श्रीमानको लास त भेटिन तर दुई छोराहरू सम्झेर फर्केको त्यहाँ मेरो बस्ने वातावरण रहेन। गाउँभरी मेरो हल्ला भइसकेकोले जेठाजु जेठानीहरू सबैले छिछि र दुरदुर गरे। म फेरि फर्केर त्यही संस्थामा आइपुगें । भर्खर जन्माएको छोरालाई पहिलो पल्ट हेरें। माया पलायो । अहिले त्यही छोरालाई हुर्काउँदैछु। यो छोरालाई छोड्न पनि सक्दिनँ। जिन्दगी दिन पनि गाह्रो छ। के यो बच्चाले मेरो नाममा नागरिकता पाउँछ? के उसलाई यो देशमा सम्मानजनक तरिकाले बाँच्न पाउने वातावरण छ?
५. बुवा सैनिकमा जागिरे हुनुहुन्थ्यो। आमासँग एउटा नाम थर भनेर विवाह गर्नु भएछ। वर्ष दिन जस्तै ब्यारेक बाहिर कोठा लिएर राख्नु भएछ। त्यसबीच म गर्भमा आएछु । बुवा सरुवा भएर जानुभयो अनि कहिले फर्केर आउनु भएन। आमाले पढ्नुभएको छैन। ब्यारेकमा गएर सोध खोज गर्न खोज्दा त्यस्तो नाम गरेको व्यक्ति नै छैन भन्छन्। बुवाले भन्नुभएको नाम थर राखेरै आमाले मलाई हुर्काउनु बढाउनुभयो। अब धेरै दुःख र धोका सहेर हुर्काउनु भएको मेरी आमालाई म सुखको केही वर्ष दिन चाहन्छु। वैदेशिक रोजगारीमा जाने मन छ। नागरिकता बनाउन गए बाउ को थर राखेर हुर्केकोले बाउ देखाउन पर्यो अनि बाउ कै ठाउँबाट नागरिकता झिक्न जाउ भन्छन्। अभागी हाम्रा लागि सरकारले एउटा नागरिकता दिएर वैदेशिक रोजगारीको बाटो खोलिदिने कानुन बन्छ कि बन्दैन?
६. आमाको पहिलो श्रीमानले धोका दिए। दोस्रो विवाह भयो। बुवा म सानो छँदै बिते। आमा अहिले वृद्घा हुनुभयो र पनि सुत्केरीलाई स्याहार्ने काम गर्नु हुन्छ। आमालाई विवाह गर्दा परिवारले समेत स्वीकार गरेनन् भन्नुहुन्छ। नेवार थरीका थिए रे। आमालाई सोध्दा पाटनतिर को हो कि भन्नुहुन्छ तर यकिन गर्न सक्नुहुन्न। आमा शिक्षित पनि हुनुहुन्न । उमेर सायद ६० पुग्नु भयो कि ? त्यो पनि उहाँलाई राम्रोसँग थाहा छैन । आमाको माइतबाट नागरिकता निकालेको छ। मलाई एउटा संस्थाले ३ वर्षको उमेरदेखि हुर्काएको हो। अहिले राम्रोसँग ब्याचलर (स्नातक तह)मा पढदैछु। कलेजमा नागरिकता माग्छ । नागरिकता नभए पछि मेरो सर्टिफिकेट समेत लिन मिल्दैन भन्छन्। हाल मेरो र मेरो आमाको पहिलो श्रीमानबाट जन्मेको दिदीहरूको समेत नागरिकता छैन। म के गरुँ? के मेरो जिन्दगी यत्ति नै हो त? के मैले यो देशको नागरिक भएर स्वाभिमानकोसाथ आफ्नो भविष्यको सपना देख्न पाउने कानुन आउँछ त?
७. मामा पर्नेले कलिलो उमेरमा बलात्कार गर्यो। आमा नभएकी मैले आफ्नो पीडा कसैलाई सुनाउन सकिनँ। गर्भ रहेको थाहा पाएर घरबाट निकालिएँ। एउटा संस्थाले आश्रय दियो। त्यहीँ काम पनि गरेँ। बच्चा जन्मियो । अब मेरी छोरीको नागरिकतामा बाउको नाममा मामा बाजेको नाम लेखेर कसरी हिँड्छे? बुवा पत्तो नलागेको भनेर नागरिकता लिनु भन्दा आमा पत्तो लागेको भनेर लिने व्यवस्था मिलाइदिनु पर्यो। हामी आफ्नो मान राखेरै बाँच्न पाउँ।
८. सानैमा बा, आमा बिते। काका, काकीले पाले। काका काकीको छोरी मेरो दिदी पर्ने बिहे गरेको वर्ष दिन मै सम्बन्ध बिच्छेद भयो। दिदी सहरमा बस्नु हुन्थ्यो। मेरो पनि बिहे गरिदिनु भयो। बिहे गरेर गएको ठाउँमा लोग्ने नभएको बेला ससुराले यौन दुराचार गरे। भागेर माइती आएँ। काका, काकीले बिहे गरेर दान दिसक्यौं अब हाम्रो जिम्मावारी सकियो भनेर बास दिएनन्। सहरमा भएको दिदीकोमा शरण लिन गएँ। उहाँ यौनकर्मी हुनुभएछ। मलाई पनि त्यहीँ काममा लगाइदिनु भयो । लोग्ने र ससुराको यौन दासी हुनुभन्दा त यही ठीक छ भन्ने ठानेँ। केही समयपछि एक जनासँग माया बस्यो। केही समयसँगै बस्यौं। तर पछि उनी मलाई छोडेर गए। म गर्भवती भएकोसम्म भन्न पाइनँ। उनको सम्झनामा बच्चा जन्माएँ, शायद फर्किन्छ होला भनेर। तर कहिले फर्केनन्। अहिले छोरा ठूलो भइसक्यो। नागरिकता बनाउने केही आधार छैन। मेरो त अब उमेर ५० कटिसक्यो। तर मेरो छोरालाई मैले कसरी नागरिकता बनाइदिन सक्छु? आफू अनपढ भए पनि उसलाई पढाएँ/ लेखाएँ। अहिले उसको राम्रो घरजम भएको छ। बुहारी स्कुलमा पढाउँछिन्। २ वटा नाती छन्। छोरा बिजुलीको काम गर्छ। हामी पनि अट्न सक्ने कानुन आउन के गर्नु पर्छ?
९. आमा सानैमा बित्नु भयो। बुवाले अर्को बिहे गर्नु भयो। म र बहिनी मामा घरमा हुर्कियौं। बुवा कान्छी आमा लिएर अन्तै बस्न जानुभयो। आमा बुवाको विवाह दर्ता पनि छैन। सानैदेखि पाल्नु भएको मामा माइजुले सनाखत गरेर नागरिकता पाइँदैन रे। अब हाम्रो पढाइ पनि रोएिको छ। हामी दुई दाइ बहिनीको के गल्ती छ र? हामी कुन देशका नागरिक हौं?
१०. हामी दुई दाजुभाइ छौं । बुवा हामी सानो छँदा बित्नुभयो। आमा बुवाको प्रेम विवाह भएको रहेछ। बुवा खोटाङको रे भन्ने मात्रै थाहा छ। आमाले पछि अर्को विवाह गर्नुभयो। आमाको भनाइ अनुसार उहाँलाई बुवाको घर परिवारबारे केही थाहा छैन। उहाँको भनाइअनुसार बुवा भलाद्मी हुनुहुन्थ्यो रे। बुवाले कहिल्यै नराम्रो गर्नु भएन रे आमालाई। माया प्रेम हुँदाहुँदै छोडेर जानुभएको रहेछ। आमाले बुवाकै थर राखेर हुर्काउनु भयो। आमाले पछि आफ्नै थरका व्यक्तिसँग विवाह गर्नु भयो । जब हाम्रो नागरिकता लिने उमेर भयो तब आमाले बुवाको आफ्नो आफन्त खोज्ने काम गर्नु भयो। तर सक्नु भएन। त्यसपछि देशमा सरकार नभएको अवस्था सृजना भयो। स्थानीय सरकार नभएको अवस्थामा हामीलाई नागरिकताको सिफारिस दिइएन। त्यो बीचमा हामी सर्वोच्च अदालतमा समेत रिट लिएर पुग्यौं। ५ वर्ष लाग्यो फैसला पर्खिन। अदालतले छानबिन गरेर सोही अनुसार गर्नु भन्ने फैसला गरेको छ। त्यसपछि तत्कालै स्थानीय निर्वाचन पनि भयो। स्थानीय वडाले सर्जिमिन मुचुल्का गरेर आमासँगको सम्बन्ध प्रमाण बनाइदियो। सिफारिस पनि गरिदियो। तर जिल्ला प्रशासन कार्यालयले पुलिस सर्जिमिन समेत नगरेर त्यत्तिकै अड्काइ राखेको अवस्था छ। मेरो बुवाको नाम, थर थाहा छ, तर ठाउँ, ठेगाना थाहा छैन। म र मेरो भाइले आमाको नामबाट नागरिकता लिन मिल्छ कि मिल्दैन?
११. म नेपालगन्ज बाँके जिल्लाको हो। बुवा बितिसकेको, आमा र बुवाको विवाह दर्ता नभएको तर आमाको नागरिकता वंशको आधारमा बनेको छ। बुवाको मृत्यु दर्ता बनाइयो। आमा र सन्तानको नाता प्रमाणित नि गराइयो। तर पनि सन्तानलाई आमाको नामबाट नागरिकता दिन मानेनन् कारण बुवा र आमाको विवाह दर्ता नभएकोले नाता प्रमाणित हुन सकेन।
आमाको नामबाट नागरिकता पाउनलाई मुद्दा हालेर जितेर नागरिकता पाएको समाचारहरू पढिराखेको छु । नागरिकता पाउनलाई कुनै बेकसूर ठहरिए जसरी मुद्दा जितेपछि चाहिँ राज्यले नागरिकता दिने नत्र नदिने कस्तो प्रावधान ?
काठमाडौंमा आमाको नामबाट नागरिकता दिने भनेर सर्वोच्चले सरकारलाई आदेश दियो अब बाँके, रौतहट, हुम्ला जुम्लातिर यस्तो समस्या खेपिरहेकोहरूले कहिले आमाको नामबाट नेपाली नागरिकता पाउने ??
१२. आमा नेपाली तर मेरो बुवा विदेशी (भारतिय)। म यहीँ जन्मिए हुर्किएँ र पढाइ पनि यहीँ सकियो। म र मेरो आमा यहीँ नेपाल मै बसेर केही गर्न चाहन्छु र मेरो बाउपट्टि कुनै सरोकार छैन। मैले केही वर्षदेखि काम पनि गर्दैछु। दरबार मार्गको एउटा होटलमा काम गर्छु । सबैको तलब सिधैं महिनाको पहिलो दिन नै अकाउन्टमा हालिदिन्छ तर मेरो नागरिकता छैन र बैंक अकाउन्ट पनि नभएकोले जहिले पछि पर्छु।
सँगसँगै होटलमा काम गर्ने भएकोले कहिले डे ड्यूटी, कहिले नाइट ड्यूटी हुने गर्छ। सबै जना आफ्नै सवारीमा टाइममा आउने गर्छन् तर मेरो लाइसेन्स पनि नभएकोले अरुको भरमा बस्नु परेको छ। अरू धेरै समस्या पनि पर्छन्!! अलिअलि कमायो, पैसा पनि साथीको खातामा हाल्नु परेको छ। के अब आउने कानुनले यो सबै समस्याको हल गर्छ?
१३. म २१ वर्षको भएँ। घरमा म र मेरो आमा मात्रै हुनुहुन्छ। बुवा सानै बेला जापान जानु भएको फर्केर आउनु नै भएन रे। मामुलाई बाबाको बारेमा सोध्दा मामु जहिले भावुक हुनुहुन्छ र रुँदै भन्नु हुन्छ 'तेरो बाउको बारेमा मलाई केही थाहा छैन।' म मेरी आमा यसरी रोएको हेर्न सक्दिनँ। आमालाई केही गरेर खुसी दिन चाहन्छु तर पाइला पिच्छे नागरिकता नागरिकता नागरिकता मात्रै माग्छन् । म वर्षौंदेखि आमाको नामबाट नागरिकता बनाउन अड्डा धाइरहेको छु।। के अब त मलाई हाम्रो सरकारले आमाको नामबाट नागरिकता दिएर मेरो र मेरो मामुको आँशु पुछि दिन मद्दत गर्छ कि!
१४. म काठमाडौंको न्युरोडमा बस्छु। बुवा विदेशी (भारतीय) र बितिसक्नु भयो। मैले र मेरो आमाले अहिलेसम्म इन्डियामा पाइला पनि टेकेको छैन। म आमाको नामबाट नागरिकता बनाउन जाँदा सिडिओले अहिले मिल्दैन केही बेर पर्ख भन्छ। पर्खाइको सीमा ५ वर्ष नाघिसक्यो। मैले राम्रोसँग काम गर्न पनि पाइरहेको छैन। अहिले आमाले मात्रै काम गर्नु हुन्छ। म पनि छिट्टै आफ्नो नागरिकता बनाएर आमालाई सहयोग गर्न चाहन्छु। के यो मेरो सपना मेरो सरकारले मलाई नागरिकता दिलाएर सहयोग गर्छ?
