जनकपुर–११ कि ३६ वर्षीया सुनैनादेवीलाई आफ्नी तीन वटै छोरी पढेकोमा धेरै खुसी र गर्व छ।
सोमबार बिहान उनको घरमा पुग्दा सुनैनादेवी छोराछोरीलाई खाना पस्किरहेकी थिइन्। उनकी कान्छी छोरी र छोरा स्कुले ड्रेस लगाएर खाना खान थालेका थिए। सुनैनाका पति घर बाहिर चाँदीको काम गरिरहेका थिए।
‘जेठी छोरीले पनि १० कक्षा पढेर बिहे गरेर गई, माईलीले सरकारी कोटामा नाम निकालेर ११ मा पढिरहेकी छ, कान्छी अहिले ८ क्लासमा पढ्छ,’ सुनैनाले भनिन्, ‘छोराछोरीलाई पढाइदियो भने उनीहरू केही न केही गरी खान्छ नि त।’
छोराछोरीको भविष्य प्रति ढुक्क सुनैतादेवीलाई तत्कालको अर्को समस्याले भने पिरोलेको छ। उनको टोलमा सडक बिस्तार हुँदैछ। सडकमै जोडिएको उनको घर भत्कियो भने आफूले के गरेर फेरि घर बनाउने भन्ने चिन्ता उनलाई छ। त्यसैले आउने २ गतेको चुनावमा उनले त्यस्तो उम्मेदवारलाई भोट हाल्ने सोचेकी छन् जसले उनको सुर्ता हटाउन काम गरोस्।
‘यसपालि साइकल छापमा भोट हाल्ने हो,’ उनले सहमति माग्दै पुलुक्क पतिको अनुहारमा हेरिन्। उनका पतिले हाँसेर टाउको हल्लाए।
जनकपुर २२ का राजकुमार तिवारी ई-रिक्सा चलाउँछन्। रिक्साले उनको रोजी रोटी कमाउँछ।
चुनावको रन्को उनलाई पनि लागेको छ। रिक्साको ह्याणडलमा उनले गाछी (रूख) अंकित झण्डा राखेका छन्। उनले मनमा पनि गाछीमै भोट हाल्ने योजना बनाइसकेका छन्।
‘कांग्रेस पार्टीमा बुद्धिजिवी धेरै छन्, त्यही भएर उसले गरेका काम राम्रा हुन्छन्,’ तिवारीले भने, ‘यसपालि जनकपुरमा कांग्रेसले जित्छ जस्तो लाग्छ।’
सुनैनादेवी र राजकुमारजस्तै जनकपुरका धेरै मतदाता आफूलाई मनपर्ने उम्मेदवार छान्ने पर्खाइमा छन्। उनीहरुको मन जितेर उपमहानगरको मेयर हाँक्न १९ जना मैदानमा उत्रिएका छन्।
मुख्य प्रतिस्पर्धा भने कांग्रेस र राजपाबीचनै छ। उपमहानगरमा चुनावी प्रचार पनि यिनै दुई दलको आक्रामक देखिन्छ।
सेतोपाटीले जनकपुर उपमहानगरका २५ वडा मध्ये १३ वडाका पाँच दर्जन भन्दा बढी मतदाताकहाँ पुगेर अन्तरकृया गर्यो। त्यो अन्तरकृया पछिको हाम्रो बिश्लेषणमा जनकपुरमा यसपाली राजपाको पल्ला भारी छ।
त्यसका तीन कारण प्रमुख कारण छन्।
पहिलो, जनकपुर उपमहानगरपालिकामा राजपाको बलियो उपस्थिति छ।
जनकपुर उपमहानगरको लगभग ९० प्रतिशत क्षेत्र पछिल्लो संविधानसभाको निर्वाचन क्षेत्र नम्बर चारमा पर्छ। बाँकि निर्वाचन क्षेत्र नम्बर ३ र ५ को केही भाग पर्छ। उपमहानगरमा थपिएका वडा १९, २०, २४ र २५ निर्वाचन क्षेत्र नम्वर ३ र ५ बाट थपिएका भूभाग हुन्।
दोस्रो संविधानसभा चुनावमा क्षेत्र नम्बर ४ बाट तल्कालिन सद्भावना पार्टीका उम्मेदवार सञ्जय साहले चुनाव जितेका थिए। त्यतिबेला उनले १२ हजार ६ सय ६६ मत पाएका थिए भने कांग्रेस उम्मेदवार रामसरोज यादवले ११ हजार ४ सय २६ मत ल्याएर पराजित भएका थिए। तेस्रो स्थानमा रहेका तराई मधेस लोकतान्त्रिक पार्टीका उम्मेदवारले २ हजार ६ सय ५० मत पाएका थिए। यो क्षेत्रमा नेकपा एमाले २ हजार ७२ मत ल्याएर चौथो भएको थियो।
चुनावमा क्षेत्र नम्बर ३ र ५मा भने कांग्रेस उम्मेदवार विजयी भएका थिए।
जनकपुर बम काण्डमा मुछिएका साह अहिले जेलमा छन्। तर उनलाई भोट हाल्ने मतदाता सद्भावना पनि मिलेर बनेको राजपालाई भोट हाल्ने पक्षमा छन्।
हामीले कुराकानी गरेकामध्ये दोस्रो संविधान सभामा सञ्जय साहलाई भोट हालेका सबैले यसपालि राजपालाई भोट दिने बताए। यसको अर्थ साहलाई भोट हाल्ने धेरै मतदाता राजपा उम्मेदवार लालकिशोर साहको पक्षमा जानेछन्।
जनकपुर– १, मिल्स एरियाका दीपक मण्डलले २०६४ सालमा सञ्जय साहलाई फोरमको उम्मेदवार भनेर भोट हाले। २०७० मा साहको 'काम हेरेर' उनैलाई फेरि भोट हाले।
‘यसपालि राजपालाई भोट हाल्ने हो, किनकि राजपा मधेसका लागि आन्दोलन गर्ने पार्टी हो। लालकिशोर साह आफैं राम्रो मान्छे पनि हो। उपमेयर हुँदा राम्रो काम गरेको छ,’ मण्डलले भने।
यसअघि मधेसी पार्टीलाई भोट हालेका मतदाता मात्र होइन प्रमुख राष्ट्रिय पार्टीलाई भोट हालेका केही मतदाताले पनि यसपालि राजपालाई भोट हाल्ने मानसिकता बनाएको हामीले पायौं।
जनकपुर–२४ का श्यामनारायण साहले अघिल्लो चुनावमा एमालेलाई भोट हालेका थिए। ‘अब त मलाई केपी ओलीको बोलीले नै पुगेको छ, त्यही भएर राजपालाई भोट दिने हो’, उनले भने।
हामीले कुराकानी गरेकामध्ये अघिल्लो चुनावमा प्रमुख दललाई भोट हालेका झन्डै १७ प्रतिशत मतदाताले यसपालि राजपालाई भोट दिने बताए।
तीमध्ये अधिकांशले यसअघि कांग्रेसलाई भोट हालेको पनि बताएका छन्। त्यस्तै यसपालि पहिलो पटक मतदान गर्न लागेका अधिकांश युवाले पनि राजपालाई भोट दिने बताए।
अर्कोतिर हामीले कुरा गरेका मध्ये कुनै पनि यस्तो मतदाता भेटिएनन् जसले पछिल्लो पटक मधेसी पार्टीलाई भोट हालेका थिए तर यसपालि कांग्रेसलाई भोट दिन्छु भने।
यसले मधेश आन्दोलनको सहानुभूतीको मत राजपा तिर छ भन्ने देखाउँछ, जुन चुनाव परिणाममा महत्वपूर्ण ‘फ्याक्टर’ बन्न सक्छ।
राजपाको पल्ला भारी हुनुको दोस्रो कारण यो पार्टीका मेयर उम्मेदवार लाल किशोर साहको लोकप्रियता हो। उनको राजनीति कांग्रेसबाट शुरु भएको हो। २०४९ सालको पहिलो निर्वाचनमा उनी पनि जनकपुर नगरपालिकामा पार्टीबाट टिकटको आकांक्षी थिए। तर उनले टिकट पाएनन्।
टिकट नपाएपछि उनी बिद्रोह गरेर स्वतन्त्र उम्मेद्वारका रूपमा उपमेयरमा उठे र जिते। त्यो बेला देखिनै उनले एउटा जुझारू राजनीतिज्ञको ‘इमेज’ बनाएका छन्। मधेस आन्दोलनका क्रममा उनको यो छवि झनै उझेलिएको छ।
जनकपुरमा राजपा बलियो देखिनुको तेस्रो कारण ६ मधेसवादी दलबीचको एकता हो। राजपाको एउटै पार्टी बनेपछि पछिल्लो संविधानसभा चुनावमा धनुषा- ४ मा तेस्रो मत ल्याएको तमलोपाको भोट पनि लाल किशोरलाई नै जानेछ। यद्यपी त्यो बेला तमलोपाका उमेद्वारले २ हजार ६ सय ५० मत मात्र पाएका थिए।
मधेसको अर्को महत्वपूर्ण सहर वीरगन्जमा जस्तो जनकपुरमा राजपा बिभाजित छैन। वीरगन्जमा मेयरको टिकट नपाएपछि राजपाका महामन्त्री बिमल श्रीवास्तवनै राजपा छोडेर बिजय गच्छदारको लोकतान्त्रिक फोरमबाट मेयरमा उठेका छन्। वीरगन्जमा उपेन्द्र यादवले नेतृत्व गरेको संघीय समाजवादी फोरमको पनि बलियो उम्मेदवार छ, त्यसैले त्यहाँ मधेसवादीको मत बिभाजित बनेको छ।
तर जनकपुरमा त्यो समस्या छैन। राजपा एक मात्र छैन, दुबै फोरमको यहाँ नगन्य उपस्थिति छ, जसको फाइदा राजपाले भरपुर उठाउनेछ।
यसको अर्थ जनकपुरमा कांग्रेस धेरै कमजोर छ वा उसको कुनै सम्भावनानै छैन भन्ने होइन।
गत संविधान सभा निर्वाचनमा अहिले जनकपुर उपमहानगरपालिकामा पर्ने क्षेत्र नम्बर ४ मा कांग्रेस उम्मेदवार १ हजार २ सय ४० मतले मात्र पराजित भएका थिए।
सो निर्वाचनमा सद्भावना पार्टीका सञ्जय साहले जित्नुको एउटा प्रमुख कारण उनले झन्डै एकलौटी पाएको ‘साह’हरुको जातीय भोटनै थियो।
अहिले उपमहानगरको मेयरमा काँग्रेसका मनोज साहसहित ५ जना उम्मेदवार साह समुदायका छन्।
‘अब पाँच जना उम्मेदवार भएपछि बाँडिने साहको जातीय मत जितका लागि निर्णायक हुँदैन,’ धनुषा कांग्रेसका सभापति रामसरोज यादव भन्छन्, ‘हरेक ठाउँमा हाम्रो पहुँच छ तर राजपाको छैन। उसलाई आन्दोलनको सहानुभूति छ तर मधेस आन्दोलनमा हाम्रो भूमिकालाई पनि जनताले मूल्यांकन गरेका छन्।’ यादवनै पछिल्लो संविधानसभाको चुनावमा साहसँग पराजित भएका उम्मेदवार हुन्।
यादवका अनुसार कांग्रेसको अर्को बलियो पक्ष यसपालि पार्टीभित्र असन्तुष्टि छैन। ‘हामीले पार्टीभित्रका सबै असन्तुष्ट साथीहरुलाई मिलाइसकेका छौं, कोही साथी पनि बागी उठेका छैनन्,’ उनले भने, ‘पछिल्लो समय जनलहर कांग्रेसको पक्षमा बढ्दो छ।’
जनकपुरको यो निर्वाचनमा कांग्रेसले जित्न सक्ने महत्वपूर्ण फ्याक्टर प्रभावशाली नेता विमलेन्द्र निधि हुन्। विमलेन्द्रको भूमिका यसपालिको चुनाव बढी महत्वपूर्ण किन पनि हो भने कांग्रेसका मेयर उम्मेदवार साह उनकै खेमाका हुन्।
कांग्रेसको अहिलेको राजनीतिमा हावी देखिएका नेता निधि पार्टी अध्यक्ष शेरबहादुर देउवाका उत्तराधिकारी पनि हुन्। जनकपुरमा कांग्रेसको जितहारमा निधिको प्रतिष्ठा पनि दाउमा छ।
भनिन्छ, मधेशमा चुनावको दिशा मतदान हुनुभन्दा ४८ घण्टा अघि मात्र तय हुन्छ।
‘अन्तिम समयमा निधिले कस्तो कार्ड खेल्छन् भन्ने कुराले पनि जनकपुरमा कांग्रेसको हारजीतमा निर्णायक भूमिका खिल्न सक्छ,’ नाम नबताउने सर्तमा जनकपुर २३ का स्थानीयवासी एंव सरकारी कर्मचारीले भने, ‘मधेसमा एक रातमै माहौल परिवर्तन हुन सक्छ।’
पहिलो र दोस्रो चरणको चुनावमा देशभरिबाट पहिलो पार्टी बनेको नेकपा एमाले जनकपुरमा उपमहानगरमा भने तेस्रो पार्टी हुने अवस्था छ। उपमहानगरपालिका ग्रामीण भेगमा एमालेको उपस्थिति देखिन्छ। तर मतपरिणाम हावी हुने सम्भावना भने न्यून छ। उपमहानगरमा एमालेको प्रचार पनि राजपा र कांग्रेसभन्दा फितलो छ। एमाले कमजोर अवस्थामा रहे पनि कार्यकर्ता र शुभेच्छुकहरू पार्टीप्रति कटिबद्ध देखिन्छन्।
जनकपुर–१ का सन्तोष दाहालले एमालेले जित्ने सम्भावना नभए पनि आफूले सूर्यमा नै भोट हाल्ने बताए। ‘केही दिनअघि त यहाँ एमाले हुँ भन्न पनि डर थियो,’ दाहालले भने, ‘अहिले अलि सजिलो भएको छ। उपमहानगरमा एमालेले जित्लाजस्तो त लाग्दैन तर भोट त सूर्यमै हाल्छु।’
