नेपालमा बिजुली गाडी (इभी) को प्रयोग तीव्र गतिमा बढेको छ। गत वर्ष आयात गरिएका निजी सवारी साधनमध्ये ८० प्रतिशत इभी थिए।
नेपालीहरूले नयाँ गाडी किन्दा पेट्रोल-डिजेलको साटो जुन दरमा इभी रोज्न थालेका छन्, त्यो संसारमै नर्वेपछि दोस्रो हो। तर अझै पनि सडकमा नयाँ-पुराना सबै निजी गाडीको हिसाब गर्ने हो भने पेट्रोल-डिजेलबाट चल्ने नै धेरै छन्।
कतिपय मानिसलाई इभीबारे केही प्रश्न र चासो छन्। तीमध्ये प्रमुख प्रश्न तीन कुरालाई लिएर छ — ब्याट्री, पाटपुर्जा र मूल्य।
इभीको ब्याट्री फेर्नुपर्दा एकदमै धेरै खर्च हुन्छ भन्ने चिन्ता छ। त्यस्तै बिग्रेर फेरिएको ब्याट्री कहाँ व्यवस्थापन गर्ने, त्यसले वातावरणमा के-कस्तो प्रभाव पार्छ भन्ने पनि प्रश्न छ। यसबाहेक पाटपुर्जा फेर्नुपरे धेरै महँगो पर्छ भन्ने पनि कतिको चासो छ। इभी आयातमा कर कम भए पनि बिक्रेताले सस्तोमा ल्याएर ग्राहकलाई महँगोमा बेच्छन् भन्ने पनि कतिपयको गुनासो छ।
हामीले यिनै प्रश्न र इभी बजारसँग जोडिएका अन्य विषयबारे नेपालमा बिवाइडीको आधिकारिक बिक्रेता कम्पनी साइमेक्स इंक प्रालिका सिइओ शाहिल श्रेष्ठसँग कुराकानी गरेका छौं।
साइमेक्स सात वर्षअघि इभी बजारमा प्रवेश गरेको हो। सरकारी निकायहरूलाई इभी बेचेर सुरूआत गरेको साइमेक्सले झन्डै दुई वर्षमा पाँच हजार वटाभन्दा बढी बिवाइडी कार बेच्न सफल भएको छ।
सन् २०२३ मार्चमा ल्याएको एट्टो-३ मोडल पहिलो पटक सर्वसाधारण ग्राहकसम्म पुगेको थियो। त्यसयता सन् २०२४ सम्म बिवाइडीले इभी बजारमा २५ प्रतिशत हिस्सा ओगटेको सिइओ श्रेष्ठ बताउँछन्।
'एक वर्षमै इभी बजारमा बिवाइडी अग्रस्थानमा पर्यो। अहिले बिवाइडीका ५ हजार वटाभन्दा बढी गाडी गुडिरहेका छन्,' उनले भने।
के इभीको ब्याट्री फेर्दा धेरै खर्च लाग्छ?
सिइओ श्रेष्ठका अनुसार बिवाइडी इभीमा ब्लेड ब्याट्री प्रयोग हुन्छ। यो ब्याट्री सुरक्षित, बलियो, टिकाउ र धेरै माइलेज दिने भनेर संसारभर इभीमा प्रयोग हुन थालेको छ।
बिवाइडी इभीमा हुने यस्ता ब्याट्रीको आयु ४ हजार साइकल हुन्छ। एकपटक शून्यदेखि पूरा चार्ज हुनुसम्मको चरणलाई एक साइकल भनिन्छ। बिवाइडी (एट्टो-३) ब्याट्रीको एक साइकल चार्जले चार सय किलोमिटरसम्म गुड्न सक्छ।
'यो हिसाबले बिवाइडी ब्याट्रीले १६ लाख किलोमिटरसम्म गाडी चल्न सक्छ,' श्रेष्ठले भने, 'औसत नेपालीले निजी गाडी एक वर्षमा १० हजार किलोमिटर चलाउँछन्।'
चीनमा ट्याक्सीका रूपमा चलाइएको बिवाइडी इ-६ गाडी ब्याट्री नफेरी १६ लाख किलोमिटर चलिसकेको उनले जानकारी दिए।
बिवाइडीले आफ्नो ब्याट्रीमा ८ वर्षको वारेन्टी दिएको छ। वारेन्टी अवधिभर ब्याट्रीमा जे समस्या आए पनि कम्पनीले बेहोर्छ। आठ वर्षपछि पनि ब्याट्री फेरिहाल्नुपर्ने होइन। बिवाइडी ब्याट्रीको 'लाइफ' त २० वर्ष हुने उनले बताए।
नयाँ हुँदाको तुलनामा ब्याट्रीको शक्ति कम हुँदै जाने हो। हाम्रो मोबाइल पुरानो हुँदै गएपछि ब्याट्री अलि चाँडो सकिँदै गए जस्तै। त्यो ब्याट्रीले लामो दुरीमा जाँदाबाहेक कम दुरीमा चलाउन समस्या हुँदैन।
'त्यसपछि पनि ब्याट्री ७० प्रतिशतसम्म चल्छ, फेर्नैपर्छ भन्ने छैन,' श्रेष्ठले भने।
केही कारणवश समस्या आयो भने पूरै ढिक्का ब्याट्री फेर्नुपर्दैन। यो ब्लेड ब्याट्री १०५ वटा पाता (जसलाई सेल भनिन्छ) जोडेर बनाइएको हुन्छ। त्यसैले बिग्रेको सेल मात्र झिकेर मर्मत गर्न वा फेर्न सकिन्छ। यसरी सेल फेर्दा धेरै खर्च नलाग्ने उनले बताए।
'पूरै ढिक्का ब्याट्रीको भाउ हेरेर यसका सेल फेर्न महँगो पर्छ भन्न मिल्दैन,' उनले भने, 'फेरि पछिल्लो समय संसारभर ब्याट्रीको मूल्य क्रमशः कम हुँदै गएको छ। आज किनेको गाडीको १०-१५ वर्षपछि ब्याट्री फेर्ने बेला त मूल्य झनै सस्तो भइसकेको हुन्छ।'
नयाँ ब्याट्री फेरेपछि पुरानोको व्यवस्थापन कसरी गर्ने भन्नेबारे पनि हामीले उनलाई सोध्यौं।
बिवाइडी नेपालले ब्याट्री व्यवस्थापनका लागि हालै अमेरिकी र मलेसियन दुइटा कम्पनीसँग सहकार्य गरेको उनले बताए। ती कम्पनीले आफ्नै खर्चमा यहाँबाट पुराना ब्याट्री लैजान्छन्।
अहिले इभीमा प्रयोग भइरहेका पुराना ब्याट्री मर्मत गरेर अर्को काममा पुनः प्रयोग गर्न पनि सकिन्छ। बिवाइडी गाडी उत्पादक मुलुक चीनसहित अन्य विकसित देशमा यस्तो विधि सुरू भइसकेको छ। गाडीका पुराना ब्याट्रीलाई अरू ब्याट्री चार्ज गर्न (पावर बैंक जस्तै) प्रयोग गरिन्छ। नेपालमा यो विधि आइसकेको छैन। तर ती देशसँग सहकार्य गरेर यहाँका ब्याट्री पठाउन सकिने श्रेष्ठले बताए।
'यसका लागि सरकारले पहल गर्न सक्छ। हामीले सरकारलाई अनुरोध पनि गरिरहेका छौं,' उनले भने, 'नेपालमा चाहिँ अहिल्यै ब्याट्री रिसाइकल गर्न सक्ने अवस्था र क्षमता छैन।'
उनले थपे, 'ब्याट्रीको विषयमा उत्पादक कम्पनीहरूले गम्भीर भएर काम गरिरहेका छन्। विश्वव्यापी रूपमा वार्षिक ४२ लाख वटा कार बेच्ने बिवाइडीले उपयुक्त तरिकाले ब्याट्री कसरी व्यवस्थापन गर्ने भन्नेबारे सोच्दैन होला त!'
के पाटपुर्जा पनि महँगा हुन्छन्?
इभीको पाटपुर्जा पेट्रोल-डिजेल गाडीको तुलनामा महँगो पर्छ भन्न नमिल्ने श्रेष्ठ बताउँछन्।
इभीमा पेट्रोल-डिजेल गाडीको तुलनामा पाटपुर्जा धेरै कम हुन्छ। मेकानिकल उपकरण कम हुनु भनेको बिग्रिने सम्भावना पनि कम हुनु हो। त्यसमाथि ब्याट्री, मोटर, पावर ट्रेलर लगायत मुख्य पाटपुर्जाहरूमा कम्पनीले वारेन्टी दिएको उनले बताए।
पाटपुर्जाको मूल्य त्यसको डिजाइन र प्रकारमा भर पर्ने उनको भनाइ छ।
उनले उदाहरण दिए — कसैले सन् २०१२ मा बनेको गाडीको साधारण हेडलाइट २० हजार रूपैयाँमा फेर्यो। अब सन् २०२२/२३ को अर्को नयाँ गाडीको स्टाइलिस हेडलाइट फेर्दा ३० हजार रूपैयाँ पर्यो। पुरानो गाडीमा साधारण हेडलाइट थियो जुन तुलनात्मक सस्तो पर्छ। अहिले इभी होस् वा अन्य गाडी, हेडलाइट आकर्षक डिजाइन र स्टाइलको हुन्छ। त्यसको मूल्य महँगै पर्छ।
'नयाँपन र प्रविधि गाडीमा मात्र होइन, पाटपुर्जामा पनि आइरहेको हुन्छ। त्यसैअनुसार मूल्य पनि फरक पर्छ,' श्रेष्ठले भने, 'बिवाइडीमा तपाईंले बुकिङ गर्नु अगाडि नै मुख्य पाटपुर्जाको भाउ जाँच्न सक्नु हुन्छ। हामी अनुचित मूल्य लिँदैनौं।'
के इभी कर छुटमा सस्तोमा ल्याएर कम्पनीले महँगोमा बेच्छन्?
बिवाइडीले उपभोक्ता ऐनभित्र रहेरै गाडी बेचिरहेको श्रेष्ठले दाबी गरे।
'उपभोक्ता ऐनले २० प्रतिशतसम्म मुनाफा राख्न पाउने भनेको छ। हामीले यही दायरामा रहेर बिक्री गरिरहेका छौं, मार्जिनभन्दा बाहिर छैनौं,' उनले भने, 'कुनै आधिकारिक निकायले हामीसँग यसको प्रमाण माग्छ भने दिन सक्छौं। बजारमा भनेजस्तो इभीमा दोब्बर वा अचाक्ली नाफा राख्न सम्भव नै छैन।'
इभीलाई सरकारले राजस्व स्रोत, कर वा व्यापारको नजरबाट हेर्न नहुने उनी बताउँछन्। नेपालमा बढ्दो रूपमा उत्पादन भइरहेको बिजुलीको खपत, जलवायु र दिगो विकासको दृष्टिले यसलाई हेर्नुपर्ने तर्क उनले गरे।
सरकारको सकारात्मक इभी नीतिको भने उनले प्रशंसा गरे। केही समय अस्थिर भए पनि पछिल्लो समय सरकारी नीतिमा स्थिरता आएको उनले बताए।
उनका अनुसार इभीसँगै नेपालीहरू नयाँ प्रविधिसँग जोडिएको र यसले आर्थिक विकासका लागि नयाँ अवसरहरू सिर्जना गरेको छ।
नेपालमा बिवाइडी इभी कसरी भित्रियो, के छन् भावी योजना?
बिवाइडीको आधिकारिक बिक्रेता साइमेक्स सन् २०११ मा सुरू भएको हो। त्यो बेला यसले गाडी बेच्दैन थियो। बिवाइडीको सोलार, विद्युतीय सामानहरू, इन्भर्टर र सडक बत्तीहरू बेच्थ्यो।
करिब पाँच वर्ष यो कम्पनी त्यसरी नै चल्यो।
सन् २०१६ अन्तिमतिर साइमेक्सले बिवाइडीको एउटा बिजुली गाडी भित्र्यायो, इ-६ मोडल। त्यो कार भित्र्याउँदा नेपालमा इभी कारको व्यवसाय नै थिएन भन्दा हुन्छ। बिवाइडीको ४.६ मिटर लामो त्यो इभीले धेरैको ध्यान खिच्यो। चार सय किलोमिटर माइलेज दिन्छ भन्दा धेरैलाई पत्याउनै गाह्रो भएको सिइओ श्रेष्ठ सम्झिन्छन्।
'इभी यति ठूलो र यति धेरै किलोमिटर चल्ने पनि हुन्छ र भनेर धेरै जना अचम्म मान्थे। तर पहिले चिनियाँ गाडीको नमीठो अनुभव भएकाले भरोसा दिलाउन गाह्रो थियो,' उनले भने, 'अटो बजारमा चिनियाँ गाडीको व्यापार नगन्य नै थियो।'
साइमेक्सकै लागि पनि यो गाडी नयाँ थियो। कम्पनीले एक वर्षसम्म यसको परीक्षण गरिरह्यो। लामो, छोटो दुरी र सबै मौसममा गरी करिब ९ हजार किलोमिटर चलाएर हेर्यो। चीनबाट मेकानिक र इन्जिनियरहरू बोलाएर सर्भिस र मर्मत तालिम दियो।
सबै परीक्षण सफल भयो।
'त्यसपछि पनि सिधै आम उपभोक्तासम्म जाने उपयुक्त समय भएको छैन, पर्याप्त सचेतना पुगेको छैन भन्ने लाग्यो,' उनले भने।
बरू सरकारी निकायबाट यो काम सुरू हुनुपर्छ भन्ने सोचेर साइमेक्सको सानो टिम विभिन्न कार्यालय पुग्यो। बढ्दो बिजुली उत्पादन र त्यसको खपतबारे चर्चा हुन थालेको त्यो समय इभीबारे सबैजसो ठाउँबाट सकारात्मक कुरा आए।
त्यसपछि साइमेक्स टिम राष्ट्रिय योजना आयोग पुग्यो। हाल प्रतिनिधिसभा सांसद तथा राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा) का नेता स्वर्णिम वाग्ले आयोगका उपाध्यक्ष थिए। स्वर्णिमले साइमेक्सको प्रस्ताव मनपराए। आयोग बिवाइडी इभीको पहिलो ग्राहक बन्यो।
'सरकारले पहिलो पटक बिजुली गाडी किन्यो भनेर छापिएको समाचार मैले अहिलेसम्म पनि राखिरहेको छु,' श्रेष्ठले खुसी हुँदै सुनाए।
यो सन् २०१८ को कुरा हो।
त्यसपछि बिस्तारै अरू सरकारी निकायले बिवाइडी इभी किन्न थाले। विद्युत प्राधिकरणले नै चार-पाँच वटा किन्यो। त्यसपछि तत्कालीन राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीका लागि किनियो। राष्ट्रप्रमुखले नै चढेपछि साइमेक्सलाई बिवाइडी इभीबारे बुझाउन मद्दत पुग्यो। लगत्तै ऊर्जा मन्त्रालय, बागमती प्रदेश कार्यालय, परराष्ट्र मन्त्रालय लगायतले पनि किने।
सन् २०२० सम्म बिवाइडीले सरकारी निकायमै गाडी बेचिरह्यो। करिब २० वटा बिके। त्यो बेलासम्म विदेशी इभी बजारमा बिवाइडीको चर्चा बढ्दै थियो। नेपालमा पनि कुरा हुन थालेको थियो तर बजार थिएन।
बिवाइडीले आफ्ना गाडी बिक्री, सर्भिस, मर्मतसम्भार लगायत सेवाका लागि नारायण चौरमा 'बिवाइडी पार्क' बनाएको थियो। सन् २०२० मा कोरोना आएपछि सबै व्यापार ठप्प भयो। सन् २०२१ मध्यतिर साइमेक्सले सेकेन्ड जेन इ-६ भन्ने नयाँ मोडलको बिवाइडी भित्र्यायो। त्यो बेलासम्म नेपाली बजारमा अरू केही कम्पनीका इभी आइसकेका थिए। बजारमा ती कम्पनीको पकड राम्रो हुँदै थियो।
साइमेक्सले पनि नयाँ मोडलको बिवाइडीबाट सर्वसाधारण ग्राहकसम्म जाने निधो गर्यो। ८०-९० वटा कार बेच्न पनि सफल भयो।
'त्यतिखेरसम्म हाम्रो टिममा पाँच जना मात्र थियौं। अनुभवी कोही थिएन, तर सबैसँग हुटहुटी थियो,' श्रेष्ठले भने, 'हामीले बिवाइडी इभीको बजार विस्तार गर्न धेरै मेहनत गर्यौं।'
गाडी बेच्दै गएपछि बिवाइडीले केही शोरूम र चार्जिङ स्टेसनहरू राख्यो। पोखरा, नेपालगन्ज लगायत मुख्य सहरहरूमा पाँच/छ वटा डिलरसिप पनि दियो। यसरी सन् २०२३ मार्चसम्म बिवाइडीका दुई सय वटा जति गाडी बिक्री भए।
मार्चबाट भने बिवाइडी एट्टो-३ मोडल बजारमा आयो।
'बल्ल हाम्रो वर्षौंको मेहनतले रङ देखाएझैं भयो। यो गाडी राम्रो थियो। कम समयमै बजार बढ्यो,' श्रेष्ठले भने।
त्यही बेला सरकारले इभीको करमा हेरफेर गर्यो। कर बढेपछि बिक्रेता र क्रेता दुवै अलमलमा परे। त्यो नीतिगत विचलनले बजारमा नराम्रो असर पारेको उनी बताउँछन्।
त्यसैबीच इभीको ब्याट्रीको मूल्य कम हुँदै गयो। संसारभर इभीको बजार फस्टाउन थाल्यो। बिस्तारै नेपालमा पनि नीतिगत स्थिरता भयो। अब चाहिँ सहज हुन्छ भनेर साइमेक्स फेरि बिवाइडीको बजार विस्तारमा लाग्यो।
'हामीले शोरूम, चार्जिङ स्टेसन, डिलरसिप र टिम बढायौं। पाँच जना कर्मचारीबाट सुरू भएको कम्पनीमा ५० जना भयौं,' उनले भने, 'सन् २०२४ मा बिवाइडी इभी बजारमा अग्रस्थानमा आयो।'
यसरी सुरू भएको बिवाइडीले ५ हजारभन्दा बढी गाडी बेचिसकेको छ। देशभर ४९ वटा चार्जिङ स्टेसन र १६ वटा शोरूम छन्। कम्पनीले थप तीन वटा शोरूम बनाइरहेको छ। तीमध्ये केही शोरूममा सर्भिस सेन्टरको पनि सुविधा छ। कम्पनीमा हाल दुई सय ५० जना कर्मचारी भएको सिइओ श्रेष्ठले बताए।
बिवाइडीले काठमाडौं विश्वविद्यालयको सहकार्यमा ट्रेनिङ स्कुल र चितवनमा सार्वजनिक पार्क बनाइरहेको उनले जानकारी दिए। गैरीधारामा पुराना बिवाइडी गाडीहरू राखेर पार्क बनाएको छ। यहाँ क्याफे र गाडी चार्ज गर्ने सुविधा पनि रहेको उनले बताए।
हाल साइमेक्सले बिवाइडीका पाँच मोडलका इभी बेचिरहेको छ — अल न्यू इ-६, सिल, डल्फिन, एट्टो-३ र एम-६। तीमध्ये सबभन्दा पछिल्लो मोडल एम-६ सात सिट भएको एसयुभी हो।
'अब हाम्रो योजना इन्ट्री लेभलदेखि प्रिमियमसम्मका बिवाइडी इभी भित्र्याउने हो,' सिइओ श्रेष्ठले भने, 'कार भनेको सवारी साधन मात्र नभएर, खुसी पनि हो। त्यसैले बिवाइडीका ग्राहकलाई आवश्यक सेवासुविधा दिएर उनीहरूको खुसी कायम राख्नु पनि मेरो कर्तव्य हो।'
***
