राष्ट्रिय गौरवको योजना गौतमबुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल समयमा नबन्ने भएको छ। विमानस्थल निर्माणमा संलग्न चिनियाँ निर्माण कम्पनी र नेपाली सप्लायर्स बिच उत्पन्न आर्थिक विवादले उग्र रूप लिएपछि परियोजना अनिश्चित बनेको हो।
काम गरेको रकम नपाएको भन्दै नेपाली सप्लायर्स नर्थ वेष्ट इन्फ्रा नेपाल प्रालि आफ्नो जिम्मेवारीबाट अलग भएपछि निर्माण काम ठप्प भएको हो।
उसले गरेको कामको नापजाँच र हिसाब मिलानका लागि आगामी बिहिबारसम्मको समय दिएको छ। उक्त समयसम्म एकसाता यतादेखि परियोजनाको सम्पूर्ण कार्य ठप्प छ।
चिनियाँ कम्पनी र हाल काम गरिरहेको नेपाली सप्लायर्स बिचको आर्थिक लेनदेनको समस्या समाधान नभएसम्म कम्पनीले अर्को सप्लायर्स वा सब कन्ट्याक्टर राख्न नपाएपछि एक साता पछि पनि तत्काल काम शुरू हुँदैन।
सन् २०१७ डिसेम्बरमा निर्माण सम्पन्न गर्ने सम्झौता अनुरूप २५ महिना अघि शुरू गरेको निर्माण कार्य विभिन्न बहानामा प्रभावित भएपछि सन् २०१८ जुन सम्म पुरा गर्ने गरी समय सीमा थप गरिएको थियो।
वि सं २०२३ सालमा भारत सरकारको सहयोगमा निर्मित गौतमबुद्ध विमानस्थललाई स्तरोन्नति गरी अन्तर्राष्ट्रिय बिमानस्थ बनाउन थालिएको हो। यसको निर्माण सम्पन्नका लागि चीनको नर्थ वेस्ट कम्पनीले ६ अर्ब २२ करोड ५१ लाख २० हजार दुई सय २७ रुपैयाँमा ठेक्का सम्झौता गरेको थियो।
चिनियाँ कम्पनीले सब कन्ट्याक्टरको रुपमा अर्को निर्माण कम्पनीलाई जिम्मेवारी दिँदा परियोजनासँग अनुमति लिनुपर्ने हुन्छ तर, नर्थ वेस्ट इन्फ्रा प्रालिलाई अवैधानिक रुपमा निर्माण कार्यको जिम्मा दिएपछि विवाद चुलिएको हो।
जुन कम्पनीको क्षमता र योग्यता सब कन्ट्याक्टरको जिम्मेवारी पुरा गर्न सक्ने खालको छैन। चिनियाँ कम्पनीले काम नगरी बस्ने र क्षमता र योग्यता नभएको कम्पनीलाई जिम्मेवारी दिँदा विमानस्थल निर्माण संकटमा परेको परियोजना निर्देशक ओम शर्माले बताए।
चिनियाँ र नेपाली दुबै कम्पनीका कारण अहिले आयोजना एकदमै संकटमा पुगेको र यसको विषयमा सबैले सोच्नु जरूरी रहेको शर्माले बताए।
उनले नेपाली कम्पनी बाहिरीन खोजिसकेको अवस्थामा चिनियाँ कम्पनीले आफैंले काम गरेर र अर्को सब कन्ट्याक्टरलाई जिम्मेवारी दिएर काम पुरा गर्छ भन्नेमा विश्वास गर्ने आधार नभएको दाबी गरे।
ईञ्जिनियर शर्माले निर्माण कार्य प्रभावित हुनुको सम्पूर्ण जिम्मेवारी चिनियाँ कम्पनीले लिनुपर्ने बताउँछन्। विभिन्न चरणका बैठक भए पनि निर्माण कम्पनीले भनाई परिवर्तन गरिरहेको र निर्माण कार्यलाई तदारूकता देखाउँछौं भन्ने प्रतिबद्धता समेत नदेखाएको उनको भनाई छ।
‘काम गर्दैनौ पनि भन्दैन तर कामप्रति तदारुकता पनि देखाउँदैन चिनियाँ कम्पनीको यस्तो रबैयाले हामीलाई शसंकित बनाएको छ,’ उनले सेतोपाटीसँग भने।
यसैबीच सुडानमा सम्झौता बमोजिम काम नगरेपछि एशियाली विकास बैंकमा कालो सूचीमा परेको नर्थ वेस्टले झुठो विवरण पेश गरी ठेक्का पाएको रहस्य समेत बाहिर आएको थियो। कालोसूचिमा परेको था भए पनि ठेक्का सम्झौतासमेत भईसकेको र काम शुरु भएकाले सम्झौतालाई यथावत राखिएको थियो।
‘आशय र प्रस्ताव सहित कम्पनी आएको थियो अहिले उक्त कम्पनीले आफूले गरेको प्रस्तावना अनुसार काम गर्न सकेको छैन, प्रमुख शर्माले भने, ‘आफूले काम नगर्ने र नेपाली सहयोगीहरुलाई लिएर काम अगाडि बढाउने भित्री उद्देश्यका साथ कम्पनीले काम गरिरहेको छ।’
परियोजना सम्झौता गर्दा चिनियाँ कम्पनीले आफ्नो वर्किङ क्यापिटल ९ अर्ब रुपैयाँ देखाए पनि अहिले ९ करोड रूपैया समेत लगानी गर्न नसक्दा आर्थिक संकट उत्पन्न भएको शर्माले बताए।
गत महिना आर्थिक संकटका कारण निर्माणमा समस्या देखिएको भन्दै नेपाल सरकारलाई निवेदन दिई आर्थिक समस्या सुल्झाउन आग्रह गरेको चिनियाँ कम्पनीले आर्थिक व्यवस्थापन पछि पनि निर्माण कार्यतर्फ चासो देखाएको छैन।
एमाले शक्तिमा रहँदासम्म एमाले निकट युवा र व्यवसायीसँग साझेदारी गरेको चिनियाँ कम्पनीले राजु गुरूङ, निर्भिक खनाल र फुर्वा सेर्पासँगको सहयात्रा तोडेर नेपाली कांग्रेसका सांसद अव्दुल रज्जाकका विश्वास पात्र सुनिल रायमाझीसँग काम गर्न चाहेको स्रोतले बतायो।
कुनै पनि परियोजनामा पेटी ठेकदार वा साझेदार नियुक्त गर्दा परियोजना प्रमुखको स्वीकृती लिनु पर्नेमा उक्त शर्त चिनियाँ कम्पनीले पुरा गरेको छैन।
राजनीतिक रुपमा जो जता भए पनि आर्थिक भागवण्डामा अन्तिम अवस्थासम्म नेपाली राजनीतिका आर्थिक चलखेलका हस्तीहरु हरेक ठाउँमा साझेदारको रुपमा रहदै आएका छन् । गौतमबुद्ध बिमानस्थल ठूलो लगानीको परियोजना भएको भए पनि छोटो अवधिको परियोजना भएकोले राम्रै आर्थिक लाभ हुने भएपछि सबै समूहका युवाहरु एक ठाउँमा देखिन्थे ।
अग्रपक्तिमा देखिदा एमाले कार्यकर्ता निर्भिक खनाल र युवासंघ अध्यक्ष राजु गुरुङ देखिए पनि फुर्वा शेर्पा, सुनिल रायमाझी, राजेश मानन्धर, सञ्जिव राई, शक्ति डङ्गोल र गणेश श्रेष्ठले नर्थ वेस्ट ईन्फ्रा नेपाल प्रालिका नामबाट यो अवधिसम्म परियोजनामा मिलेरै काम गरेका थिए।
सबै राजनितीक दलका युवा तथा कार्यकर्ताहरुले साझेदारी गरेर काम गरेका कारण पनि माछा पोखरी खन्ने, घर निर्माण गर्ने, खेत सम्याउने जस्ता कामका लागि स्वीकृती लिएर विमानस्थलका लागि गिटी, ढुंगा, माटो सप्लाई गरेका थिए।
विमानस्थलको काम अलपत्र पर्नुमा निर्माण कम्पनीलाई पटक पटक हस्तक्षेप गरेर आफू अनुकुलका साझेदार राख्न बिमानस्थलमा ऋण सहायता गर्दै आएको एशियाली बिकास बैंकको प्रत्यक्ष हस्तक्षेप अर्को कारण भएको स्रोतको दावी छ ।
‘सुडानबाटै असफल देखिएको निर्माण कम्पनीले ठेक्का सम्झौता गरेपछि अलि बढी सशंकित देखिएको एशियाली विकास बैंकको गतिबिधी पनि उसले काम सम्पन्न गर्न सहयोगी बन्नु पर्नेमा आफू अनुकुल काम गराउने र सम्पुर्ण नियन्त्रण आफुमा राख्ने अभियानमा लागेका कारण परियोजना संकटमा पर्दै गएको हो,’ श्रोतले भन्यो।
निर्माण कम्पनीले साझेदारको रुपमा नर्थ वेस्ट ईन्फ्रा नेपाल प्रालीलाई राखेदेखि नै पटक पटक हटाउन दवाव दिएको एशियाली बिकास बैंकले पत्र पठाएको थियो ।
नर्थ वेस्ट ईन्फ्रा नेपाल प्राली चिनीयाँ कम्पनीसँग मिल्दोजुल्दो नाम राखेर साझेदारको रुपमा देखिन खोजेको बुझिन्छ। तर उक्त कम्पनी निर्माण कम्पनीको रुपमा नभई सप्लायर्सको रुपमा रहेको बताईन्छ। ‘यत्तिका ठूला परियोजनामा काम दिँदा उनीहरुले बिगतमा काम सम्पन्न गरेको अवस्थालाई मुल्यांकन गर्नुपर्नेमा पावर र पाखुरा हेरेर मात्र दिएको देखिन्छ,’ एक निर्माण व्यवसायीले सेतोपाटीसँग भने ।
विमानस्थल निर्माणका क्रमको बिल मात्रै ४४ करोड र अन्य भुक्तानी ६ करोड जति गरी करिब ५० करोड बढी भुक्तान नगरेको नेपाली कम्पनी नर्थ वेस्ट नेपाल इन्फ्रा प्रा.लि.का अध्यक्ष राजु गुरुङ्गले बताए।
हालसम्म भएको कामका आधारमा विमानस्थल निर्माण परियोजनाले १ अर्व ६७ करोड भुक्तानी लिएको छ। जसमा नेपाली कम्पनी नर्थवेष्टभन्दा पहिलाको हिमालयन कन्ट्रक्सनले २४ करोड भुक्तान लिएको छ भने मुख्य ठेकेदार चिनियाँ कम्पनीबाट निर्माण सामग्री आपूर्तिकर्ता नेपाली नर्थवेष्टले हालसम्म ५२ करोड मात्र भुक्तानि लिएको अध्यक्ष गुरुङले बताए।
