फोप्लीमा बुधबार गएको पहिरोमा पुरिएकाहरुको उद्धार गर्दै स्थानीय। तस्बिर: सेतोपाटी
बुधबारको रात, गर्ल्याम्म आवाजले उनीहरू निद्राबाट ब्युँझे।
केही मेलोमेसो नपाउँदै माथिबाट टिनको छाना खसेर टाउकैमा बज्रियो। नानुमाया केसी देब्रे कोल्टे परेर सुतेकी थिइन्। टाउकोमा टिनको जस्ता र कुममा काठको दलिनले चेपेर उनी चलमलाउनधरि सकिनन्।
उनले सँगै सुतेका आफ्ना पति नारायणलाई आवाज दिइन्। उताबाट सामसुम केही जवाफ आएन।
नानुमायाको मन भक्कानियो। उनी ज्युँदै थिइन्, त्यो उनलाई थाहा थियो। श्रीमान् बाँचेका छन् कि बितिसके, त्यो थाहै पाउन सकिनन्।
जतिबेला होसमा आइन्, पहिरोको कहरले उनको जिन्दगी नै उजाडिइसकेको थियो।
‘जिन्दगीमा यस्तो दिन पनि देख्नुपर्ने रैछ, सँगै सुतेका श्रीमान ऐया पनि भन्न नपाउँदै बित्नुभयो,’ फोप्ली–६, माक्रेका नानुमायाले बिहीबार सेतोपाटीसँग भनिन्, ‘अप्ठेरो परेको बेला त रुन पनि गाह्रो हुँदो रैछ, म त रुन पनि सकिनँ।’
नानुमाया आफैं पनि बल्लतल्ल बाँचेकी हुन्। पहिरोले पुरिएको अवस्थामा गाउँलेहरूले उनको उद्धार गरेका थिए। जब उनी बेहोसीबाट बौरिँदै गइन्, बाहिरको कल्याङमल्याङ उनका कानमा परे। उनी कराउन चाहन्थिन्, तर आवाज पनि उनीसँगै पहिरोमा पुरिएको थियो। गाउँलेको मसिनो आवाज झन् झन् पातलिँदै गएपछि उनी अत्तालिइन्। सोचिन्, ‘तिनलाई म जिउँदै छु भन्ने थाहा नभए त साँच्चिकै मर्नेछु।’
यति कुरा मनमा आएपछि उनी भएभरको बल लगाएर चिच्याइन्, ‘म ज्युँदै छु, मलाई बचाओ।’
सुरुमा कसैले सुनेनन्। दुई–तीनचोटि आवाज दिएपछि बल्ल बाहिर गाउँलेहरूले चाल पाएछन्। उनीहरूले भने, ‘ए, यहाँ कोही ज्युँदै रहेछ।’
उनीहरू नानुमायाको आवाज पछ्याउँदै पहिरो खन्न थाले। भत्किएको घरका अवशेष पन्छाउन थाले। तै नानुमाया पुरिएको ठाउँसम्म पुग्न सकेनन्। अझ टाढाटाढा पो गइरहेका छन् कि भन्ने डरले उनको बाँच्ने आस नै मर्दै गयो। तर, उनले हरेस खाइनन्।
त्यही कल्याङमल्याङकै बीचमा उनले एउटा आवाज खुट्टयाइन्। ती थिए, गाउँका विक्रम भण्डारी।
नानुमाया चिच्याइन्, ‘ए विक्रम! मलाई बचाओ। म यहाँ छु।’
यो आवाजले गाउँलेलाई नानुमाया पुरिएको ठाउँसम्म पुग्न मद्दत गर्यो। बाहिरको आवाज अलि चर्को सुनिन थालेपछि नानुमायाले फेरि भनिन्, ‘हो, यहीँनिरको ढुंगा पन्छाओ, म यहीँमुनि छु।’
पहिरोले घरसँगै नजिकको खन्यूको रुख पनि सोहोरेर ल्याएको रहेछ। उनी त्यही रुखको चेपमा अड्किएकी थिइन्। गाउँलेले खन्यूको रुख हटाउन खोजे। रुख ठूलो भएकाले सकेनन्। बल्लतल्ल बन्चरोले काट्दै चेपिएकी नानुमायालाई बाहिर झिके। र, सबै मिलेर गाडी चल्ने बाटोसम्म दौडाए। त्यहाँबाट सेनाको गाडीमा प्युठान अस्पताल लगियो।
उपचारपछि पुण्यखोलास्थित माइतमा आश्रय लिइरहेकी नानुमायाको बायाँ हात र खुट्टामा गहिरो चोट लागेको छ।
शरीरमा लागेका यी चोट त जति गहिरो भए पनि निको हुन्छन् नै, तर यसपालि पहिरोले उनको मनमा जे चोट दिएर गयो, त्यो कसैगरी निको हुने छैन।
पहिरोले नानुमायाको धेरैथोक खोसेको छ। उनको पति खोसेको छ। घर खोसेको छ। जग्गा खोसेको छ। र, जुन कुखुरापालन र तरकारी खेतीबाट परिवारको गुजारा चल्थ्यो, त्यो पनि जम्मै खोसेको छ।
उनी घरि छोरालाई सम्झन्छिन्, घरि साहुको ऋण सम्झन्छिन्। उनको मन त्यत्तिकै कहालिएर आउँछ। छाती भतभती पोल्छ। आकासबाट अविरल बर्सिरहेको साउन–भदौ उनका आँखाबाट बर्सिन थाल्छन्।
नानुमाया एक्ली होइनन्, यो दुःख बेहोर्ने।
बुधबारको पहिरोमा परेर प्युठान जिल्लामा मात्र अहिलेसम्म ३७ जनाको ज्यान गइसकेको छ।
पहिरोबाट सबभन्दा बढी प्रभावित फोप्ली गाविसमै २४ जनाको मृत्यु भएको प्रहरीले जनाएको छ। थप दुई जना खोलाले बगाएर बेपत्ता भएका छन्। यहाँका ४२ घर पहिरोमा परेर भत्किएका छन् भने २८ परिवार पहिरोको जोखिमले फेरि घर फर्किने अवस्थामा नरहेको फोप्ली गाविस सचिव पुष्पराज थापाले बताए। उनका अनुसार पहिरो प्रभावित १ सय ६० परिवारले स्थानीय स्कुल र आफन्तका घरमा आश्रय लिइरहेका छन्।
यो गाविसमा कतिपय ठाउँ यस्ता छन्, जहाँ पहिरोको जोखिमले बसाइँ सार्नुपर्ने खाँचो छ। फोप्ली–५, भिरकुना त्यसैमध्ये एक हो। बस्तीको जमिन करिब दुई मिटर भासिएको छ। त्यहाँका ७० परिवार विस्थापित भएको गाविसका सामाजिक परिचालक युवराज भण्डारीले बताए।
उनका अनुसार भिरकुनामुनि रहेका वडा नम्बर ५ कै गातिना, तारिवाङ र सेमवाङका ४० घरपरिवार पहिरोको उच्च जोखिममा छन्। ती ठाउँमा पहिरो जाने क्रम अझै रोकिएको छैन। फोप्ली–७ को बास्कोट, ३ नम्बर वडामा पर्ने चारिवाङ, सर्किधारा, कर्जेनी पनि उच्च जोखिममा रहेको भण्डारीले बताए।
जिल्ला सदरमुकामबाट आठ कोष उत्तर पर्ने फोप्ली जनसंख्या र भुगोलका हिसाबले प्युठानकै ठूलो गाविस हो। पहाडी तथा भिरालो भूबनोट भएकाले यहाँ पहिरोको जोखिम बढी थियो। बुधबारको पहिरोपछि सवारी आवागमनसमेत बन्द हुन पुगेको छ। करिब २० किलोमिटर मोटरबाटो पहिरोले अवरुद्ध छ। पहिरोले मान्छे हिँड्नसमेत अप्ठ्यारो भएकाले राहत सामग्री पुर्याउन कठिनाइ भइरहेको गाविसले जनाएको छ।
यसैबीच प्रमुख जिल्ला अधिकारी जनकराज पन्त सहितको टोलीले बिहीबार घटनास्थल भ्रमण गर्यो। फाप्लीका धेरै गाउँमा पहिरो जाने क्रम जारी रहेकाले स्थिति भयावह रहेको उनले बताए।
‘विस्थापितहरूलाई टेन्टमा बस्ने व्यवस्था मिलाएका छौं,’ उनले भने, ‘प्रारम्भिक चरणका केही राहत सामग्र वितरण गरिएको छ।’ उनका अनुसार घर सग्लै भएकाहरू पनि डरले बस्न सकिरहेका छैनन्।
पहिरोले प्युठानका १३ गाविसका ४ सय ५२ परिवार पूर्ण तथा आंशिक रुपमा विस्थापित भएको जिल्ला प्रशासन कार्यालयले जनाएको छ। प्रमुख जिल्ला अधिकारी एवं जिल्ला दैवीप्रकोप उद्धार समितिका अध्यक्ष पन्तले अन्तिम तथ्यांक प्राप्त हुनासाथ राहत कार्यक्रम सञ्चालन गरिने बताए।
उनका अनुसार प्रतिमृतक ४० हजार रुपैयाँका दरले परिवारलाई किरिया खर्च उपलब्ध गराइनेछ। घरबारविहीन भएकाहरूलाई समितिका तर्फबाट ५ हजार र जिल्ला विकास समितिमार्फत ३ हजार गरी ८ हजारका दरले तत्काल सहयोग रकम उपलब्ध गराइने उनले बताए। अभिभावक गुमाएका बालबालिकाका लागि बैंक खातामार्फत सहयोग रकम उपलब्ध गराउने पनि उनले जानकारी दिए।
उता, नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी बल र नेपाली सेना विपद व्यवस्थापनमा सक्रिय रूपले जुटेका छन्। पुरिएकाहरूको उद्धारदेखि घाइतेलाई अस्पताल पुर्याउनमा समेत सुरक्षा निकायहरूको सहभागिता छ।
नानुमायालाई घटनास्थलबाट अस्पताल पुर्याउनमा पनि सेनाले नै सहयोग गरेको थियो।
नानुमायालाई सम्झना छ, घटना हुनुभन्दा केही अघि साँझ मात्र उनीहरू श्रीमान–श्रीमतीबीच पहिरोकै विषयमा कुराकानी भएको थियो।
‘कतिबेला पहिरोले लग्ने हो? यस्तो अप्ठेरो ठाउँमा कसरी बस्ने?’ अविरल झरीले कहालिएकी नानुमायाले सोधेकी थिइन्।
‘हिम्मत गर्नुपर्छ,’ नारायणले भनेका थिए, ‘योभन्दा दुःखको ठाउँमा योभन्दा दुःखको जिन्दगी त मान्छे हाँसेरै बसेका छन्। यो त जन्मे–हुर्केकै ठाउँ।’
श्रीमानको यही अन्तिम बचन अब नानुमायाको बाँच्ने आधार हो।
उनलाई बेलाबेला लाग्छ, अब योभन्दा दुःख त अर्को के होला र!
