कापी–किताबमा लागेका रगतका टाटा आलै थियो। स्कुलड्रेसका जुत्ता छरपस्ट थिए। छेउमै पोखिएको थियो टिफिन र कुचिएका थिए नानीहरूका टिफिनबक्स। डेक्सबेन्च भाँचिएका थिए अनि त्यसमाथि ठूलाठूला ढुंगा खसेका थिए।
ललितपुर, टौखेलस्थित पुष्पाञ्जली बोर्डिङ स्कुलको शुक्रबार दिउँसोको दृश्य हो यो।
यही स्कुल छेउमा जग्गा प्लटिङ गर्दा बनाइएको करिब नौ फिट अग्लो पर्खाल भत्कँदा शुक्रबार कक्षाकोठाभित्र पढिरहेका दुई जना विद्यार्थीको मृत्यु भएको छ। २४ जना विद्यार्थी घाइते छन्। मृत्यु हुनेमा ९ वर्षीय कृपा राई र १० वर्षीय अन्जना पुन मगर हुन्। प्लटिङको पर्खालले ३ र ८ कक्षाको कोठा भत्काइदिएको थियो।
गएको वर्ष भुइँचालोमा स्कुल भत्किएपछि यहाँ टहरोमा पढाइ हुँदै आएको थियो। प्रिफ्याबको पातलो पर्खाल र त्यसको पछाडि २० वर्ष पुराना ब्लकको पर्खाल थियो। त्यसमा फलामको जाली पनि थियो। केही महिनाअघि स्कुलछेउको जग्गामा प्लटिङ गरिने भयो। प्लटिङ गर्नेले भिरालो जमिनमा माथिबाट डाँडो काटेर माटो भरे। र, ठूलाठूला ढुंगाले पर्खाल लगाए। ढुंगाको पर्खाल स्कुलको पुरानो ब्लकको पर्खालसँग जोडिएको थियो र प्रिफ्याबको छानोभन्दा दुई फिट अग्लो थियो।
शुक्रबार बिहान कक्षा आठ र तीनमा नेपाली विषय पढाइ भइरहेको थियो। कक्ष ३ मा सन्ध्या कर्माचार्य र कक्षा ८ मा रुपा गौतमले पढाइरहेका थिए। कक्षा ८ का विद्यार्थीलाई गौतमले निवेदन लेख्न लगाएकी थिइन्।
त्यही बेला अघिल्लो रातदेखिको झरीले गलेको पर्खाल एक्कासि भत्कियो। ब्लकको पर्खालसँगै खसेका ढुंगालाई प्रिफ्याबले धान्न सकेन। ढुंगा कक्षाकोठाभित्र पसे र धेरै विद्यार्थी त्यसैमा पुरिए। ‘सबै विद्यार्थी निवेदन लेखिरहेका थिए। एक्कासि ठूलो आवाज आयो,’ गौतमले सेतोपाटीसँग भनिन्, ‘मलाई त जमिनमै प्वाल परेजस्तो लाग्यो, एकछिन त के गर्ने अलमलमा परेँ।’
तीन कक्षामा पढ्ने सुयोग्य ढकाल पछाडिको बेन्चमा बसेका थिए। ‘एक्कासि ढुंगा खस्दा मलाई त भुइँचालो आएजस्तो लाग्यो,’ बिएन्डबी अस्पतालमा उपचार गराइरहेका ढकालले अर्काे बेडतिर देखाउँदै भने, ‘मेरा केही साथीहरू त अस्पताल आउञ्जेलसम्मै बेहोस थिए।’
पर्खालका ढुंगाले लागेको चोटले सुयोग्यका कक्षाकै दुई जनाले ज्यान गुमाएका हुन्। अहिले सुयोग्यजस्तै २२ जना विद्यार्थी अस्पतालमा उपचार गरिरहेका छन्। उनीहरूलाई शरीरका विभिन्न भागमा चोट लागेको अस्पतालले जनाएको छ। बिएन्डबीमै उपचाररत आठ कक्षामा पढ्ने महिमा बुढाथोकीको पेटमा चोट लागेको छ।
‘सुरुमा त मलाई पनि भूकम्प आएजस्तो लागको थियो,’ उनले भनिन्।
विद्यालयका शिक्षक तथा संयोजक कुलप्रसाद आचार्यले पनि विद्यार्थी कराउँदा भुइँचालो आएजस्तो लागेको बताए। ‘म एकाउन्टेन्ट सेक्सनमा थिएँ, एक्कासि आवाज आयो,’ आचार्यले भने, ‘सँगै बसेको म्यामले ‘सर भूकम्प आयो कि क्या हो’ भन्नुभयो। उहाँ बाहिर जान निस्कनु भएको थियो उता कक्षामा कोलाहल भइसकेको रहेछ।’
छेउतिरका कक्षा तीन र आठका पछाडिको बेन्चमा बसेका विद्यार्थीलाई ढुंगाले थिच्यो। उनीहरुको कोलाहलमा अघिल्ला बेन्चका विद्यार्थीलाई पनि चोट लाग्यो।
‘हामी पुग्दा आठ कक्षाका विद्यार्थी ढुंगाले चेपिएका आफ्ना साथीलाई निकालिरहेका थिए,’ आचार्यले भने, ‘सबै विद्यार्थीलाई निकालेर निस्केपछि तीन कक्षाका विद्यार्थी पनि परेका रहेछन् भन्ने थाहा पाएँ।’
केही बेरमा नजिकै रहेको आशा नेपाल संस्थाको एम्बुलेन्स र प्रहरीको गाडीमा राखेर विद्यार्थीलाई अस्पताल लगियो।
पर्खाल नलगाउन विद्यालय प्रशासनले जग्गा मालिकसँग धेरैपटक कुरा गरे पनि मुख्य मान्छे नभेटेको आचार्यले बताए। २०४० सालमा स्थापना भएको यो स्कुल ०५२ सालमा टौखेल सरेको हो। गत वैशाखको भूकम्पले स्कुलको पक्की भवनमा क्षति भएर रेड स्टिकर पाएपछि बास्केट बल चौरमा प्रिफ्याबका टहरा बनाइयो। कक्षा १ देखि ८ सम्मको पढाइ त्यहीँ हुन्थ्यो। छेउतिर तीन र आठ कक्षाको पढाइ हुन्थ्यो।
‘अर्को ठाउँमा भूकम्पप्रतिरोधी घर बनाउन लागेका थियौं,’ आचार्यले भने, ‘त्यो भवनमा सरेको भए पनि सुरक्षित हुन्थ्यो होला कि।’
पुष्पाञ्जली स्कुलमा कक्षा १ देखि १० सम्मका ६ सय ५८ जना विद्यार्थी छन्। घाइते विद्यार्थीका अभिभावक घटना हुनुमा विद्यालय प्रशासनभन्दा जग्गा प्लटिङ गर्नेको दोष रहेको बताउँछन्। छोरा घाइते भएपछि अस्पताल पुगेका सुयोग्यका बुवा देवेन्द्र ढकालले पहिला केटाकेटीका लागि स्कुल छान्दा पढाइको गुणस्तर मात्रै हेर्ने गरेकोमा यो घटनापछि भौतिक सुरक्षा पनि हेर्नुपर्ने चेत खुलेको बताए।
‘पहिला त हामी पढाइ हेरेर केटाकेटीको स्कुल छान्थ्यौं,’ ढकालले भने, ‘यो घटनाले स्कुलको सेफ्टी पनि हेर्नुपर्ने रैछ भन्ने दिमागमा पसेको छ।’
महिमाका बुवा वसन्त बुढाथोकीलाई पनि त्यस्तै लाग्छ। ‘यसमा स्कुलको गल्ती त देखिँदैन,’ उनले भने, ‘तर आफ्ना छोराछोरी पढ्ने स्कुलको भौतिक सुरक्षा पनि हेर्नुपर्ने रैछ।’
नेपाली कांग्रेस ललितपुर–३ का सांसद मदनकुमार अमात्यले भने स्कुलले पर्खाल नै लगाउन दिन नहुने बताए। ‘यस्तो ठाउँमा पर्खाल लगाउन दिनु हुँदैनथ्यो,’ घटनास्थल पुगेका अमात्यले भने, ‘स्कुलको कमजोरी देखिन्छ।’
