स्थापनाकालमा धनगढीस्थित आयल निगमको डिपो बस्ती भन्दा धेरै टाढा थियो । करिव ३५ वर्षअघि डिपो स्थापना गर्दा बस्ती भन्दा टाढा राख्नुपर्छ भनेर नै यसो गरिएको थियो ।
तर यतिबेला भने डिपो बस्तीले घेरिएको छ । बढ्दो शहरीकरणले धनगढी नगरपालिका चटकपुरस्थित डिपो बस्ती घेरिएको हो ।
डिपोसँगै जोडिएर ठूलठूला घर निर्माण भएका छन् । एक विगाह क्षेत्रमा रहेको डिपो साँघुरो समेत बन्दै गएको छ ।
बस्तीले घेरिएपछि डिपो सुरक्षाका दृष्टिकोणले खतराको अवस्थामा पुगेको छ । कुनै कारणवश डिपोमा आगलागी भयो भने त्यसले धनगढी नै जोखिममा रहेको छ ।
‘कामना गरौं । त्यसो नहोस्’ नेपाल आयल निगमका क्षेत्रीय प्रबन्धक अभिषेक कुमार ठाकुरले भने–‘यदि भैहाल्यो भने धनगढीको अवस्था कल्पना पनि गर्न सकिदैन ।’
उनले बढ्दो शहरीकरणका कारण बस्ती र डिपो दुवै एक अर्काका लागि खतरा बनेको बताए ।
उनले निगममा भण्डारण गरिएका पेट्रोलियम पदार्थ त्यहिं नै जलेर नष्ट भएमा ठूलो दुर्घटना नहुने तर बिष्फोट भएमा भने धनगढीका अधिकांश क्षेत्रलाई असर पुग्न सक्ने बताएका छन् ।
डिपोमा १२ लाख लिटर डिजल, ५० हजार लिटर पेट्रोल र २८ हजार लिटर मट्टीतेल राख्न सकिने क्षमताका ट्याङ्की रहेका छन् ।
आयल निगमको डिपो र बस्ती कति दुरीमा रहने बारे सरकारको स्पष्ट नीति नरहेका कारण समस्या बढेको हो ।
उनले भने–‘बस्ती विकासका क्रममा निश्चित दुरी छोडिनु पर्ने थियो । तर, त्यस्तो गरिएको छैन । नजिक घर बनाएपछि जोखिम बढेको हो ।’
बस्ती र डिपोको दुरी छुट्टयाउने गरी नेपाल सरकारको नीति नबनेका कारण यस्तो अवस्था आएको उनको भनाई छ । ‘यहाँमात्रै हैन, नेपालभरी नै यस्तै छ’, उनले भने–‘तर, घरजग्गाको नक्सापास गर्ने क्रममा नगरपालिकाले ध्यान दिनुपथ्र्यो ।’
धनगढी नगरपालिकाका इन्जिनीयर द्विजराज भट्टले आयल निगमले तय गरिदिएको मापदण्डका आधारमा घरजग्गाको नक्सा पास भएको दाबी गरेका छन् ।
उनले भने–‘डिपो नजिक घर बनाउने सवालमा प्राविधिक पाटो हामीले भन्दा पनि निगमले नै हेर्ने हो । उक्त कार्यालयकै मापदण्ड बमोजिम नक्सा पास गरेका हौं ।’
शहरीकरण र डिपोले परस्पर जोखिम निम्त्याई रहेपनि सरोकारवाला निकायले गम्भिरता देखाएका छैनन् । बनिसकेका भौतिक संरचना सार्न सकिने सम्भावना पनि देखिंदैन ।
नेपाल आयल निगम लिमिटेडले सुरक्षाका लागि बस्ती पर हुनुपर्ने जिकिर गरेको छ । उता, धनगढी नगरपालिकाले बसिसकेको बस्ती सार्न सम्भव नहुने भन्दै डिपोकै विकल्प खोजिनु पर्ने बताएको छ ।
मानिसले घरजग्गा छोडेर जाने अवस्था नरहेको इञ्जिनीयर भट्टले बताए । उनले भने–‘बरु, शहरीकरणपछि निगमको डिपो अब गलत स्थानमा देखिएको छ ।’
इञ्जिनीयर भट्टले सुरक्षाका लागि दमकल, आगो निभाउने संयन्त्र हुनुपर्ने अन्तराष्ट्रिय मापदण्ड रहेपनि धनगढीको डिपोमा त्यस्तो केही व्यवस्था नभएको बताए ।
क्षेत्रीय प्रबन्धक ठाकुरले अर्बौ लगानी भइसकेको निगमको डिपोलाई अन्यत्र सार्न सम्भव नहुने बताए ।
उनले भने–‘बनिसकेको पूर्वाधारलाई भत्काएर अन्यत्र बनाउँदा राज्यको दोहोरो खर्च हुन जान्छ । बरु बस्तीलाई टाढा राख्नु नै उत्तम हुन्छ ।’
प्रमुख ठाकुरले डिपो अन्यत्र सार्दा त्यहाँ पनि बस्ती बस्न सक्ने भन्दै सुरक्षाको लागि सरकारले नै नीति ल्याउनु पर्ने बताएका छन् ।
स्पष्ट मापदण्ड नरहेपनि नेपाल आयल निगमले सामान्यतयाः ३० मिटरको दुरीमा बस्ती राख्नुपर्ने सामान्य नियम बनाएको छ । निगमको डिपो नजिकका घरमा केही भएमा वा नजिकका कसैले आगो, चुरोटका ठुँटा, प्रज्वलनशिल बस्तु डिपो परिसरमा फालेमा आगो लाग्न सक्ने खतरा छ ।
यद्यपि, यस्तो अवस्थाबाट जोगिन डिपो वरिपरि पर्खाल बनाइएकाले डराइ हाल्नु पर्ने अवस्था नरेहको प्रमुख ठाकुरले बताएका छन् ।
‘कसैले नियतबस नै केही घट्ना गराएमा आगो लाग्न सक्छ’, प्रमुख ठाकुरले भने–‘हैन, भने डराई हाल्नु पर्ने अवस्था छैन ।’
अहिलेको अवस्थामा आयल निगमले दुर्घटना हुन नदिनका लागि आगो निभाउने संयन्त्रको विकास गर्नुका साथै वरपरको बस्तीमा जनचेतना फैलाउन आवश्यक रहेको धनगढी नगरपालिकाका इञ्जिनीयर डिजराज भट्टको भनाई छ।
