यसरी बिदा भए श्यामार्पा रिन्पोछे

यसरी बिदा भए श्यामार्पा रिन्पोछेभिडियोसहित

गुणराज लुइँटेल

हजारौं बौद्ध धर्मावलम्वीहरूको उपस्थितिमा रानीवनस्थित स्यार् मिन्हुन गुम्बामा १४ औं श्यामार्पा रिन्पोछेको कुदङ (पार्थिव शरीर) अग्नि समाधिमा राखियो।

त्यो अवसरमा बौद्ध लामाका मन्त्र पाठले वातावरण गुञ्जायमान भएको थियो। तिब्बती बौद्ध लामाहरूले बजाएका ग्यालिङ, ढुंछेन, रोल्मो, काङलिङ बाजाको आवाज निकै टाढासँग सुनिन्थ्यो।

त्यो आवाजसँगै दर्शनार्थीहरू बिहानैदेखि त्यहाँ पुगेका थिए। सबैका निम्ति व्यवस्थित रूपमा प्रार्थना र दर्शन गर्ने व्यवस्था मिलाइएको थियो। मूल सडकदेखि समाधिस्थलसम्म रंगीचंगी द्वार निर्माण गरिएको थियो।

बौद्ध धर्मावलम्बीहरूको अन्तिम समाधि घरभन्दा माथि डाँडामा गर्ने गरिन्छ। यहाँ पनि स्यार् मिन्हुन इन्स्टिच्यूटको सबैभन्दा माथि कुदुङ छ्योर्तेन बनाइएको थियो। उनको पार्थिव शरीरमा यसै समुदायका उच्च पदवीका लामा गुरू दिल्लीबाट आएका कर्मापा थिन्ले थायदोर्जीले अग्नि दिएका थिए।

आकर्षक ढंगले बनाइएको उनको कुदुङ छ्योर्तेनमा नेपाल र सँगै श्यामार्पा संस्थाको झण्डा फहराइएको थियो। नेपालको झण्डालाई भने श्यामार्पाको झण्डाभन्दा अग्लो गरी राखिएको थियो।

उनले पार्थिव शरीरलाई अग्नि दिएपछि त्यसबाट उडेको धुवा रानीवन हुँदै अनन्त आकासमा विलिन भइरहेको थियो। समुदायमा ठूलो प्रभाव पार्ने यी लामा गुरूको अन्तिम विदाइको यो क्षणमा उपस्थिति अनुयायीहरू भावुक भइरहेका देखिन्थे। कोही नदेखिने गरी आँशु पुछिरहेका देखिन्थ्यो।

जर्मनीमा जेठ २८ गते ह्ृदयाघातबाट निधन भएका श्यामार्पा रिन्पोछेको पार्थिव शरीर भारत, भूटान हुँदै असार २९ गते नेपाल ल्याएर अन्तिम समाधिको दिनसम्म दर्शनका निम्ति राख्ने कार्यक्रम थियो। तर, सरकारले ढिलो गरी मंगलबार मात्र कुदुङ ल्याउने अनुमति दिएको थियो।

त्यो दिन राति मात्र श्यामार्पाको कुदुङ केन्द्रमा ल्याइपुर्‍याइको थियो। त्यो दिनदेखि बौद्ध धर्मावलम्बीहरू अन्तिम दर्शनका निम्ति आएका थिए। थोरै समय भए पनि स्वदेशी तथा विदेशीहरूको उल्लेख्य उपस्थिति थियो।

श्यामार्पाको अग्नि समाधि डुनछ्यो संस्कारमा सरकारका प्रवक्ता सूचना तथा सञ्चारमन्त्री मीनेन्द्र रिजाल समेत पुगेका थिए। उनी बाहेक विभिन्न दलमा आवद्ध सभासदहरूको समेत उल्लेख्य उपस्थिति थियो। यसबाहेक समाजका विभिन्न क्षेत्रमा प्रभाव पार्ने व्यक्तिका साथै सर्वसाधारण दर्शनार्थीको ठूलो उपस्थिति थियो।

समारोहमा बौद्ध धर्मावलम्बी मुलुकलगायतका राजदूत र कुटनीतिज्ञहरूको उपस्थिति थियो। भूटानका राजपरिवार सदस्य, थाइल्याण्डका राजदूत, भारतलगायतका कुटनीतिक प्रतिनिधिको संस्कारमा भाग लिन आएको जानकारी श्यामार्पा रिन्पोछेका दाइ जिग्मे रिन्पोछेले दिए।

प्रायः तिब्बती बौद्ध लामाहरूको अन्तिम अग्नि समाधिका बेलामा भन्दा धेरै सर्वसाधारणको उपस्थिति देखिएको यसअघिका यस्ता कार्यक्रममा सहभागी भएका व्यक्तिहरूले बताए। 'अन्य लामा गुरूहरूको समाधिमा भन्दा बढी काठमाडौंका बासिन्दाको उपस्थिति मैले देखेँ,' मानव अधिकारवादी सुदीप पाठकले सेतोपाटीसँग भने। उनले यसअघि सेतोगुम्बामा एक रिन्पोछेको अन्तिम समाधि हेरेका थिए।

काठमाडौंका सर्वसाधारणको उपस्थिति बढी हुनुमा यहाँका समुदायसँग श्यामार्पा रिन्पोछेको सम्बन्ध र उनले गरेका कामको विशेष भूमिका रहेको हिमाली संस्कृति र इतिहासका ज्ञाता डा. रमेश ढुंगेलले बताए। 'काठमाडौंका मानन्धर, बज्राचार्य, चित्रकारलगायतका नेवार समुदायका व्यक्तिहरू समेत लामा गुरूका धेरै अनुयायी छन्,' उनले भने।

बौद्ध हिमाली संस्कृतिमा चासो राख्ने विदेशीहरूको अन्त्यष्टिमा ठूलो उपस्थिति थियो। नेपाली संस्कृतिमा रुचि राख्ने यस्ता विदेशीहरूले पटकपटक यस्ता संस्कार देखेका भए पनि यसको छुट्टै महत्व रहेको बताए।

'दुई वर्षअघि मैले आपे रिन्पोछेको अन्त्यष्टि हेरेकी थिएँ,' सांस्कृतिक व्यवस्थापन र सम्पदा अध्ययनकी प्राध्यापक सुसान भन डोर हाइडीले सेतोपाटीसँग भनिन्, 'आज पनि श्यामार्पालाई खादा चढाएर तल आएँ।'

अग्नि समाधिपछि रानीवनकै गुम्बामा श्यामार्पाको अस्थि राखेर भविष्यसम्मका निम्ति बौद्ध धर्मावलम्बीहरूलाई दर्शन गर्ने ठाउँ बन्ने भएको छ। संसारभरि एक हजारभन्दा बढी स्थानमा केन्द्र रहेका कारण श्यामार्पाका अनुयायीहरू दर्शनका निम्ति आउने थलो बन्ने छ।

उनको इच्छा अनुसार उनको पार्थिव शरीर यहाँ अन्तिम समाधिमा राख्न नपाएको भए त्यसले समुदाय निकै ठूलो निराशा हुने रहेछ भन्ने उपस्थितिले पनि देखाएको छ। विज्ञहरूले यसरी उनको यहाँ अन्तिम समाधि भई उनकै दर्शनका निम्ति छ्योर्तेन राखिनुले यो एउटा तीर्थजस्तो बन्ने बताएका छन्।

श्यामार्पा रिन्पोछेको अन्तिम समाधि भएपछि अब उनको अर्को अवतारको प्रतीक्षा यो समुदायले गर्छन्। र, त्यो प्रक्रिया पनि लामा गुरूहरूले सुरु गर्छन्।

सबै तस्विर र भिडियोः गुणराज लुइँटेल