हामीले सानो बस्ने ठाउँ बनाइसकेका थियौं।
हामी, अर्थात म र मगर मामा । म होचो कदको आधी तालु खुइलिएको, गाँठो परेको पिँडुला भएको सानो मोहोडाको मान्छे । गाउँघरमा मलाई सन्ते भन्छन् । कहिलेकाहीँ भने सन्तबहादुर नभनिन्जेल सुनेको नसुन्यै गरिदिन्छु।
मगर मामा मभन्दा धेर ठूलो (अग्लो) त हैन तर सानो पनि हैन । त्यस्तै साढे पाँच फुटजति उचाइ भएको, पाँच दशक पार गरेर जीवनको उत्तरार्धको कल्पना गर्न थालेको व्यक्तित्व । कुनै पनि उल्लेख्य काम गर्न सकिन भनेर सधैं दुःखी रहन खोज्ने एउटा प्राणी – मगर मामा।
त्यसै फलेकको नवनिर्मित सानो चौतारोमा बसेर मगर मामाले तमाखु र मकैको खोसेला निकाल्नुभयो । घाम हतारिएको थियो अस्ताउन । चारघरे गाउँ पछाडिबाट लुसुक्क निस्कन खोजेको देखिन्थ्यो त्यो । सम्पूर्ण आकाश सुन्तले रङ्गमा रङ्गिएको थियो । उदास उदास लाग्थे ती डाँडा।
म आफूले लाएको मैलो इस्टकोटको फेरोले अनुहारको पसिना पुछ्न खोजिरहेको थिएँ । मगर मामाले जतनसाथ तमाखुलाई खोसेलामा बेर्न लाग्नु भएको थियो।
– “त्यो मान्छेले त्यसो गरेको कति भयो हौ मगरमामा।”
– “खै”
– “मैले जानेदेखि नै त्यो त्यसै नै गरिरहेको छ ।”
– “मेरा जिजुबाजेले पनि त्यसलाई त्यस्तै नै गर्दै देखेका थिए रे ।”
– “हो र !” म अचम्ममा परेको थिएँ । एउटा मान्छे कसरी एउटै काम निरन्तर दोहोर्याएर–तेहेर्याएर, फेरि दोहोर्याएर–तेहेर्याएर गरिरहन सक्छ ।
– “यसलाई दिक्क लाग्दैन र’छ”
– “खै”
– “यो गल्दैन”
– “खै”
– “कसरी त्यो यस्तो अप्ठ्यारो भिर त्यत्रो भारी लिएर सँधै चढ्न सक्छ र फेल खाएपछि फेरि खुरुखुरु गर्न सक्छ”
– “खै”
मेरा प्रश्न सबै अनुत्तरित रहे । मगर मामाले चुर बनाइसक्नु भयो । एउटा आफूले सल्काएर मलाई अर्को दिनुभयो । उहाँकै सल्केको चुरबाट मैले अर्को चुर सल्काएँ । फोक्सोभरि हुँडल्याएर धुँवालाई नाकबाट फ्यालेँ।
दुई डाँडाबीचबाट घाम च्याइरहेको थियो । पूर्वबाट आएको चिसो बतासले पसिनालाई भिजाउँदा जाडोजस्तो, शीतलजस्तो अनुभव गरायो । आङमा भएको इस्टकोटमात्रलाई मैले आफ्नो छातीमा टाँस्न खोजें । छातीलाई चिसोबाट जोगाउन प्रयास गरें।
– “जाडो आउन लागेको हो कि क्या हो ?”
जाडो मगरमामालाई पनि भएको रहेछ ।
– “हो नि हौ । अनि यो त ट्याम नै त्यस्तो हो नि त ।” मैले भन्देको थिएँ ।
ढ्.....ऽ...ऽ....या..ऽ...ऽ..ङ....ऽ.....ऽ
एउटा ठूलो आवाज गरेर ढुङ्गो भीरबाट गुड्किँदै तल झर्यो । हामी तर्सेको भयौं ।
– “सँधै यस्तै आवाज गरेर झर्छ । आजकल त मलाई डर लाग्नै छाड्यो ।”
– “किन यसलाई सधै यो गरिरहन दिएको त । धपाइ दिउँ न यसलाई यहाँबाट ।”
– “......” मेरो कुरामा मगर मामाको प्रतिक्रिया शून्य थियो । उहाँ त्यस मान्छेलाई हेरिनै रहनुभएको थियो ।
– “अब के गर्छ त्यो । त्यही भीरमा बसिरान्छ कि आउँछ जस्तो लाग्छ ?”
भीरतिर हेरेर चुरको लामो सर्को तान्दै मैले मगरमामालाई सोधें । उहाँको आँखा पनि त्यतै सोझिएका थिए ।
– “खै, हेर्दै जाउ न भान्जा थाहा भइहाल्छ नि ।”
चुप लागेर भीरतिर हेरिरहें । केहीक्षण त्यो माथि भिरमै रह्यो । आकाशतिर फर्केको देखिन्थ्यो । हात दुबै आकाशैतर्फ फैलायो र अनौठो आवाज निकाल्यो । त्यसको केहीक्षणपछि भीर ओर्लियो ।
– “यसको कुनै कथा त पक्कै हुनुपर्छ है मामा !”
भीर ओर्लिंदै गरेको प्राणीतिर आँखा सोझ्याएर म मामासँग बोलिरहेको थिएँ ।
– “ह्या के भन्छौ हौ भान्जा तिमी पनि ।”
– “छैन होला त मामा । एउटा मान्छे जो वर्षौंदेखि एउटै काम खुरुखुरु गरिरहेको छ भने, त्यसको केही कथा त पक्कै होला नि । यसको पनि स्वास्नी होली, छोराछोरी होलान, दाजु होला, भाइ होला।”
– “त्यस्तो चैं हैन भान्जा बरु यसका नाती/पनातीहरु चैं होलान् ।”
हाम्रो छेउमा ऊ आइपुगेको थियो । त्यसलाई मैले अनौठो देखें । एउटा सानो कछाडलाई डोरीले बाँधेको थियो । सानो कपडाको टालोले त्यसको लाज ढाकेको थियो । त्यो बाहेक त्यसको शरीरका कपडा काहीँ कतै पनि देखिंदैन थियो । ऊ अग्लो थियो । बलियो थियो । ठूला–ठूला पाखुरा र खुट्टा भएका एउटा अचम्मको मान्छे थियो ऊ । तर उसको अनुहारमा ज्योति थिएन । तेज थिएन ।
– “चुर खाने” मगरमामाले उसलाई हेरेर सोध्नुभयो । सोध्दैगर्दा मगरमामाले चुर पनि देखाउनु भयो एउटा हातमा चेपेर । बिस्तारै हामी छेउमा आएर ऊ बस्यो । ह्वास्सै अमिलो, नमिठो र कुहिएको, सडेको जस्तो ऊ गन्हायो । मैले आफ्नो नाक खुम्च्याएँ ।
– “ननुहाएको थुप्रै भयो कि क्या हो ?”
मेरो प्रश्नमा मामा ङिच्च हाँस्नुभयो ।
– “मो ता आस्ति भार्खार लो’सारमा न्वायो ।”
मामा हाँसेजस्तो गर्नुभयो । मैले पनि सोहीजस्तो गरें ।
– “युगौं भयो”
उसको स्वर कुनै अँध्यारो गुफाबाट अथवा गहिरो इनारको पिँधबाट निस्केको जस्तो लाग्यो ।
– “युगौं ?”
हाम्रो प्रश्न एकैसाथ निस्केको थियो । तर उसले यसको उत्तर नै थिएन र चुर सल्काइ माग्यो । मामाले चुर सल्काएर दिनुभयो । चुर एक सर्को तानेपछि निकैबेर खोक्यो । उसलाई त्यसको धुँवाले आलसतालस बनायो एकैछिनमा ।
मौनता हामी बिचमा विद्यमान थियो । मगरमामाले मतिर हेरेर परेला हल्लाउनु भयो । मैले बुझ्नुपर्थ्यो “यो बौलाएको त हैन भान्जा । युगौं पो भन्छ त ।”
उसको कुरा कता कता विश्वसनीय जस्ता लाग्थे । उसको स्वर युगौंदेखि कतै दबिएर रहेका जस्ता सुनिन्थे । मलाई उसको कुरामा विश्वास गर्न मन लागिरहेको थियो । मलाई त्यस अर्धनग्नको कथा सुन्न मन लागिरहेको थियो ।
– “अब के गर्नु हुन्छ त ?” मैले उसलाई सोधें ।
ऊ चुरको धुँवाबाट आफूलाई सम्हाल्न खोजिरहेको थियो ।
– “अब फेरि म यसलाई ठेल्दै–ठेल्दै माथि पुर्याउँछु । यो अवश्यै झर्नेछ । तर फेरि यसलाई म ठेल्दै माथि पुर्याउनेछु । र यो गुड्किँदै तल झरेको हेर्नेछु ।”
– “दिनभरी रातभरी यो गरिरहनु ?”
मलाई अचम्म लागेको थियो । यो प्राणी कहिल्यै गल्दैन । यसलाई निन्द्रा–भोक, दिशा–पिसाब केही पनि लाग्दैन ?
– “अठोट गरेका छौं र त्यो पूरा भएको हेर्ने सपना छ भने कहिल्यै पनि ते’स्ता कुराले छेक्दैनन् ।”
– “अलिक बढिनै दार्शनिक भयौ है तिमी ।”
सोचेर फिस्स हासें ।
– “....र अर्को कुरा म त एकचोटी मरेर फिर्ता पठाइएको हुँ । मेरो यो शरीर जुन छ यसलाई त्यसै हिसाबमा हेर्ने हो भने पनि निन्द्राभोक, दिशापिसाब लाग्दैन हैन र ...”
ऊ मुसुक्क मुस्कायो तर मेरो हंसले ठाउँ छोड्यो ।
– “धत् बोक्सोसँग पो कुरा गर्दैछौं कि क्या हो ।”
झसङ् भएँ, तर त्यो त्यहाँ बसिरहेको थियो ।
– “धेरै समय अघि मलाई यहाँ पठाइयो । मलाई अभिशप्त बनाएर यहाँ पठाइयो । अनादीकालसम्मको लागि एउटा काम दिइयो मलाई ।”
त्यसले चुरको सर्को तान्दै विस्तारै बोल्न थाल्यो । सपना हैन रहेछ, मलाई ज्ञान भयो । म ध्यान दिएर सुन्न थालें । “यस चट्टानको सृजना गरियो, यो चट्टान जो कहिल्यै पनि खिइंदैन, यो चट्टान जो कहिल्यै फुटेर साना गिटी अथवा बालुवा हुँदैन । यसको सृजना गरियो । यसलाई माथि टुप्पामा पु¥याएर अड्याएको क्षण तँ मुक्त हुन्छस् भनियो र मलाई यहाँ अड्काइयो ।”
– “अनि के भयो त ?”
– “.....” मतिर फर्केर ऊ यसरी मुस्कुरायो । म उसको त्यस मुस्काइलाई वर्णन गर्न ठ्याक्कै सकिरहेको छुइन । उसका आँखामा अनौठो प्रकाश थियो । तर उ मतिर हेरेर निकै बेरपछि बोल्यो “तिमीलाई के भए जस्तो लाग्छ ।”
– “को’न्त”
– “त्यसपछि म यो चट्टानलाई ठेल्दै माथि पुर्याउँछु, छेउमा पुगेपछि मेरो पातो गल्छ । म अलिक कमजोर हुन्छु र यो फेरि गुड्केर तल आउँछ । म फेरि यसलाई माथि पुर्याउन खोज्छु ।”
– “गल्दैनौ ?”
– “गल्छु किन गल्दिन । कहिलेकाहीँ मेरो आत्मा गल्छ, कहिले मेरो शरीर गल्छ । हेर त कस्तो अप्ठ्यारो भिर छ । तर हामीले गर्ने भनेको प्रयास नै त हो नि हैन र । संघर्ष गर्दै जान्छौं, सफलताको खुड्किलो चड्दै गएका हुन्छौं । फेरि कहिले हामी फेल खान्छौं अनि हामी यही चट्टानजस्तो फेदमा आइपुग्छौं र फेरि एकछिन थकाइ मारेर संघर्ष गर्न थाल्छौं । म फेरि चट्टान ठेल्न थाल्छु । त्यही हैन र जीवन।”
००
– “त्यसो भए तेरो सपनामा शिशिपसले आएर भाषण दिएर गयो हैन त ।”
चियाको सर्को तान्दै मेरो एक मित्रले मेरो सपनाको खिल्ली उडाउन खोज्यो ।
– “तँलाई मैले गरेको जे कुरा पनि खिल्ली जस्तो लाग्छ हैन ।” मलाई त्यो मित्रदेखि साहै्र नै रिस उठेर आयो ।
– “म तँसँग नजिस्के को सँग जिस्किनु भन् त ?”
म धेरैबेर बोलिन । चुपचाप चिया खाइरहें । होटलमा हामी दुई बाहेक अरु एक दुई मान्छे मात्रै थिए । सबै चिया खान मै मस्त थिए । जाडो बढी नै थियो । पसले पनि एक कप चिया लिएर काउण्टरमा बसेको थियो । हरेक ग्राहकमा उसका आँखा गडेका थिए । पसल छेउमा आएर उभिने कसैलाई पनि ऊ सोध्न छाड्दैन थियो “के खानुहुन्छ हुजुर ?”
– “सपनाको अर्थ हुनुपर्छ बुझिस् । हरेक सपनाले कुनै न कुनै अर्थ त बोकेकै हुनुपर्छ ।”
म धेरैबेर नबोलेपछि ऊ बोल्न थालेको थियो ।
– “गजबको कुरो त मगर मामा पनि मसँग त्यहाँ थिए । हामी त कहाँ हो कुन्नि चौतारो पो बनाइरहेका रहेछौं ।”
– “अचम्म”
– “त्यही त, फेरि त्यसले आएर नेपालीमा पो बोल्यो । त्यसलाई नेपाली कसले सिकाएछ ।” हामी हाँसेका भयौं । चिया खाइसकेका थियौं । पसले हामीलाई ठूला–ठूला आँखाले हेरिरहेका थियौं । मलाई उसको हेराइ बुझ्न समय लागेन । सजिलो थियो – हामीले दुई ग्राहकको ठाउँ ओगटेर मात्र दुई कप चिया खाएका थियौं । उसलाई ठूलो घाटा ।
– “मैले पनि अस्ति एउटा सपना देखेको थिएँ ।” मित्र मसँग खुल्न खोजिरहेको थियो । मैले मौन रहेर उसलाई बोलिरहन दिएँ । “एउटा ठूलो रुख थियो गाउँमा – अचानक गल्र्याम्म ढल्यो । ठूलो आवाज गरेर ।”
– “ए ।”
– “त्यही रात देखेको हुँ । जुन दिन बाउले अर्की केटी लिएर हिँडे ।” उसको अनुहार अँध्यारो भयो । मैले बोल्ने केही शब्द भेटिन । सायद कत्ति यस्ता घटना आउलान् जीवनमा जहाँ शब्द हैन मात्र कसैको साथ आवश्यक पर्छ । म केही नबोलेर मेरो मित्रको अघि बसिरहें । “हेर ! हरेक सपनाको कुनै न कुनै अर्थ हुन्छ । मेरो एउटा ठूलो विश्वास भत्केको थियो, आस्था ढलेको थियो । मैले त्यस्तै देखें।”
उसले मलाई के भन्न खोजिरहेको थियो । मैले बुझिन । उसले प्रष्ट पारेन पनि । हामी चियाको पैसा तिरेर आ–आफ्नो घरतिर लाग्यौं ।
तर मैले देखेको सपनाको अर्थ के हुन सक्छ त ? म किन शिशिपसलाई देख्नु ? मैले कुन भारी अहिले बोकिरहन सकेको छैन ? कुन भारीलाई म डाँडोको टुप्पोमा पु¥याउन खोजिरहेछु ? घर पुग्दा मेरो टाउको साह्रै दुखेको थियो । म निम्स खाएर पल्टें ।
