दसवर्षे माओवादी सशस्त्र युद्धको कारूणिक र साहसिक यात्रापछि छिन्नभिन्न भएको भविष्यलाई यथार्थ अभिव्यक्त गर्ने प्रयत्न हो ‘भीषण दिनहरू’ । लेखक नवीन जिरेलले आफ्नो कलिलो बालमस्तिष्क युद्धमा होमिन बाध्य बनाइएका परिस्थितिहरू किताबमार्फत लिपिबद्ध गरी उजागर गर्ने प्रयास गरेका छन्।
कलिलो उमेरमै बन्दुक र बारूदसँग होमिँदाका अनेकन दुःख, कष्ट र पीडाका अनुभूतिहरू पढ्दा सशस्त्र युद्धताको उथलपुथल स्मरण गर्न सकिन्छ । यथार्थमा बाल्यकालमै माओवादी लडाकुमा भर्ती भएका जिरेलजस्ता थुप्रै पात्र छन्, उनीहरू यतिबेलासम्म आइपुग्दा आफ्नो सामाजिक जीवन र भविष्यप्रति चिन्तित छन्।
‘वर्गसंघर्ष र सामन्ती राज्यसत्ताविरूद्व’को सशस्त्र युद्धमा पारिवारिक अवहेलना र सामाजिक कारणले माओवादी विद्रोहमा उत्रिएको एक प्रकारले जिरेलले उल्लेख गरेका छन् । तर किताब पढ्दा लाग्छ, उनी यथार्थमा माओवादी विद्रोह नबुझी प्रवेश गरेका थिए । दुश्मनलाई कसरी पराजित गर्ने भन्ने एउटै मात्र लक्ष्य बोकेको र त्यहीअनुसार लडाकुले रणनीति बनाई परिचालन हुने गरेको चित्रण गरेका छन्।
किताबमा माओवादी विद्रोहको धेरै प्रशंसा गरिएको छ । त्यसले समाज, राष्ट्रमा निम्त्याइएका आतंक र विध्वंशात्मक परिस्थितिहरूलाई भने बेवास्ता गरिएको छ । दिनका दिन माओवादीप्रति जनसमर्थन प्राप्त भएको, जनताको सहभागिता बढेकोजस्ता प्रसंगहरू राखिएको छ । माओवादीले सर्वसाधारण जनताका कलिला बालबच्चालाई उकासेर युद्धमा डोर्याएको, बन्दुक बोकेर कक्षाकोठाभित्र गएर जबरजस्ती सदस्य बन्न बाध्य बनाएको, सुराकीको कथित बहाना बनाएर हत्या र अपहरण गरेकाजस्ता अमानवीय प्रवृत्ति भने उजागर गरिएको छैन । त्यतिबेला बन्दुकको नाल देखाइएर समर्थन गर्नुपरेको, धाकधम्कीबाट ग्रसित बनेर बास दिनुपरेको नेपाली नागरिकहरूले अहिले पनि बिर्सिएका छैनन् । त्यस्ता विषयवस्तु समेतलाई समेट्न सकेको भए यो पुस्तक अझै पठनीय बन्ने थियो।
९ कक्षामा पढ्दाको कुरा मलाई अहिले पनि स्मरण छ । जतिबेला म तेह्रथुम ओख्रे गाविसको भगवती उच्च माविमा पढ्थेँ, गाउ“मा माओवादीको प्रभाव निक्कै थियो । सोझासादा जनताका छोराछोरी उक्साहट र धम्कीकै स्वरले माओवादीमा धमाधम प्रवेश गरिरहेका थिए । जसको सिकार म पनि झन्डै बनेँ।
शुक्रबार विहानको कक्षा लाग्थ्यो । चिया खाएर म एकाविहानै स्कुल गएको थिए“ । पहिलो घन्टी सकिएपछि ग्वारग्वारती तिनै हाम्रा गाउ“का दाजुभाइ नाता पर्ने माओवादीहरू बन्दुक र पेस्तोल बोकेर कक्षाकोठा छिरे । कसैलाई चटपटाउन दिएनन् । कोही बाहिर निस्किन नपाउने उर्दी गरे । पेस्तोल र बन्दुक देखाएर हामीलाई क्रान्तिकारी विद्यार्थीमा भर्ती गराएको रसिदमा जबरजस्ती सहीछाप गर्न लगाए । हामी डरले लुगलुग हु“दै उनीहरूले जे–जे भन्छन्, त्यै–त्यै मान्यौं । अन्त्यमा, त्यो रसिद हराएको वा च्यातेको थाहा पायौं भने मारिदिन्छौंसम्म भने।
म र मजस्तै साथीहरूको कलिलो बालमस्तिष्कमा के असर पर्यो होला त्यसले ? बन्दुकको नाल देखाएर जबरजस्त आफ्नो संगठनमा आबद्व गराउँदैमा युद्ध जितेको र आफ्नो पक्षमा धेरै जनता रहेको देखाउनु त्यो विद्रोहको जग नै कमजोर थियो भन्ने धारणा हो।
म रूँदै रूँदै घर फर्किएँ।
किताबको चेपमा त्यो रसिद घुसाएको थिए“ । हराउला भनेर कति पिरोलिएँ।
मैले जोडसँग पक्डिएँ । अघि कक्षामा देखाइएका बन्दुक र पेस्तोलका नालहरू सम्झिए“ । तप्पतप्प आँशु खसाल्दै हिँडेँ । मनभरि त्रासका बाछिटाहरू छचल्किएर आए । सायद, त्यो रसिद हराए म अपहरणमा पर्नेछु, अन्यथा मारिन बेर लाग्ने छैन।
घर पुग्नेबित्तिकै किताब फल्याकमा बिसाएँ । मेरो अनुहार निन्याउरो बनेको रहेछ।
खाना खान भनेर भान्छा छिरें । अनायासै भक्कानिएछु । म रून थालेँ।
मेरो हविगत देखेर बुबाले भन्नुभयो, ‘के भो सानु?’
‘स्कुलमा .... ।’
यति भन्नासाथ मेरो मन थामिन सकेन।
घाँटीमै शब्द अड्किए । बाहिर फुत्किन सकेनन् । बीचमै म खाना छोडेर चुठ्न निस्किएँ । पछि बुबाले फकाइफुल्याइ गरेर सोधेपछि माओवादी हर्कत बताइदिएँ । माओवादी धम्की र बुबाको सल्लाहअनुसार त्यो रसिद भने सुरक्षितै राखेँ।
त्यसरी म/हामीलाई बन्दुक देखाएर माओवादी बनाउन खोज्ने व्यक्तिहरू अहिले मैले यदाकदा देखिरहेकै छु । उनीहरू विगतमा लहैलहैमा लागेर आफूले गरेको अमानवीय कार्यको पश्चाताप गर्दा गहभरि आँशु झार्छन्।
जिरेलले किताबमा जति लेखेका छन्, युद्धमा होमिनुपरेका कारण । विपन्न म र मेरो परिवार सामाजिक अवहेलनाले त्यतिकै पिरोलिएका थियौं । त्यो अवहेलना विद्रोहले मात्रै चिर्न सक्छ भन्थे माओवादीहरू । कहिलेकाहीँ म पनि ठीकै हो कि भनेर सोच्थेँ, यथार्थमा युद्ध मात्रै सामाजिक अवहेलनाको अचुक औषधी हो भन्ने कुरामा म जहिल्यै विमति नै राख्थेँ, राख्छु।
जिरेलले एक्लो महसुस गरे, विद्रोहमा लागिहाले । तर समाजमा रहेको कुनै पात्र संघर्षमा एक्लो कहिल्यै हु“दैन । समाजको कुनै न कुनै तत्वको साथ रहन्छ । यो समाजको सर्वमान्य सिद्धान्त हो । सायद, जिरेलको कलिलो बालमष्तिष्कले त्यतिबेला युद्ध नै रोज्नमात्र सक्यो।
माओवादी युद्धमा होमिँदा दुश्मनसँग छलेर ज्यान बचाएको, दुश्मनलाई पराजित गरेको, त्यस क्रममा आफ्ना सहकर्मीहरूलाई आँखा अगाडि नै गुमाएको, सेनाको प्रत्याक्रमणबाट जोगिन खाली खुट्टा हिउँ छिचोलेको, घाइते भएर उपचारमा भौंतारिँदाका अनेकन कष्टहरू भोग्नु परेका कुराहरूले युद्धताको कठिन परिस्थिति बुझ्न सघाउँछ । यत्रो संघर्षमा होमिएको एउटा सिपाही अन्त्यमा ‘क्यास’मा परिणत हुनुपरेको कथाले झन् मन हुँडलिएर आउँछ।
युद्धपछि शान्ति प्रक्रियामा आएपछिका माओवादी नेता र तिनका गतिविधिले पक्कै पनि युद्धका सारथी जिरेलजस्ता लडाकु विरक्त हुनु स्वाभाविक हो । सम्पत्ति मोह, शालिन र सौखिन प्रवृक्ति, अराजनीतिक संस्कार, क्षणिक सत्ताप्राप्तिका लागि आन्तरिक र बाह्य शक्तिसँगको सम्बन्ध र सम्झौताले दस वर्षे युद्धमा होमिँदा मारिएका, घाइते अपांग भएका जनताका आँशुले माओवादी नेताहरूलाई सरापिरहनेछन् । ती पात्र जिरेल पनि हुन्, उनले युद्धमा दिएको साथ र भोगाइको परिणाम ‘तीन लाख’ले नुनचुक लगाइरहेका छन्, मन गाँठो पारेर । एउटा कुशल लडाकु बन्धुकको मात्र भाषा बुझ्दैन, ऊ लेखन क्षमतामा पनि उतिकै दखल राख्दछ भन्ने उदाहरण जिरेल हुन् । उनको साहसिक युद्धयात्रा बुझ्न ‘भीषण दिनहरू’ले सघाउँछ।
