देशका संवेदनशील सूचनामा पहुँच राख्ने महत्वपूर्ण ओहोदा सम्हालेर बसेका सुरक्षा अधिकारीले आफ्नो आत्मकथाका नाममा ती सूचना सार्वजनिक गर्न मिल्छ कि मिल्दैन?
नेपाली सेनाका पूर्व प्रधानसेनापति तथा जर्नेलले एकपछि अर्को गर्दै संस्मरणात्मक पुस्तक प्रकाशित गर्न थालेपछि यो प्रश्न बहसमा आएको छ। यस्ता किताबले संगठनभित्रका गोप्य गतिविधि र सूचना बाहिर आउने हुँदा त्यसलाई नियन्त्रण गर्नुपर्ने महसुस गर्दै सरकारले तयारीसमेत थालेको छ।
सेनाको उच्चतहमा पुगेका पदाधिकारीले अवकाशलगत्तै संस्मरणात्मक पुस्तक प्रकाशित गर्दै आफ्नो सेवाअवधिमा भए–गरेका कतिपय गोप्य र संवेदनशील विषय प्रकाशनमा ल्याउने क्रम बढ्दै गएपछि यस विषयमा सरकारको ध्यान आकर्षित भएको उपप्रधान तथा रक्षामन्त्री भीमबहादुर रावलले बताएका छन्।
‘प्रधानसेनापति वा कुनै पनि सुरक्षा निकायमा बहाल वा सेवानिवृत्त व्यक्तिले आफू पदमा रहँदा होस् वा नरहँदा संविधान र ऐन–नियम सधैं पालना गर्नुपर्छ। पछिल्लो समय संस्मरण प्रकाशनका नाममा यसविपरीत भइरहेका गतिविधिप्रति सरकारको गम्भीर ध्यानाकर्षण भएको छ,’ रावलले सेतोपाटीसँग भने।
रक्षा मन्त्रालयले नेपाली सैनिक ऐन र त्यससँग सम्बन्धित नियमावली अध्ययन गर्दा अहिले भइरहेका गतिविधि प्रचलित ऐनविपरित पाइएको उल्लेख गर्दै रावलले भने, ‘सेना वा कुनै पनि सुरक्षा निकायमा कार्यरत वा सेवानिवृत सबै तहका व्यक्तिले आफ्नो जानकारीमा आएका विषय बाहिर प्रचारमा ल्याउने कार्य संविधान र प्रचलित ऐनविपरित छ। त्यस्ता गतिविधि नियन्त्रणका लागि छिट्टै केही निर्णय गर्ने तयारीमा छौं।’
सुरक्षा निकायका अधिकारीले आफ्नो कार्यकालका सूचना किताबका रूपमा बाहिर ल्याउँदा संविधानमा उल्लिखित पद तथा गोपनियताको व्यवस्था उल्लंघन हुने उनले बताए। ‘यस्तो कार्य सैनिक ऐनको दफा ९ को (२) र १६ बमोजिम अनुसूची २ को व्यवस्थाविपरित पनि छ,’ उनले भने।
उक्त अनुसूचीको अन्तिम चार हरफमा भनिएको छ, ‘आफ्नो कर्तव्य पालनाको सिलसिलामा आफूलाई जानकारीमा आएको कुरा म पदमा बहाल रहँदा वा नरहँदा जुनसुकै अवस्थामा कानुन पालना गर्दाबाहेक कुनै किसिमबाट प्रकट वा संकेत गर्ने छैन।’ यस प्रावधानअनुसार सेनाका उच्च अधिकारीले प्रकाशित गरी बाहिर ल्याएका पुस्तकमा उल्लिखित कतिपय अंश संविधान र सैनिक ऐनको व्यवस्थाविपरित छ।
दुई वर्षअघि नेपाली सेनाका पूर्व प्रधानसेनापति रुक्माङ्गद कटवालले आफ्नो आत्मकथामार्फत् सैनिक जीवनकालमा भएका घटना सार्वजनिक गरेका थिए। २०६६ वैशाखमा तत्कालीन एमाओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल नेतृत्वको सरकारले गरेको अनुशासनको कारबाही र त्यसपछिका कतिपय गोप्य घटनाक्रम कटवालको आत्मकथामा समेटिएको छ।
कटवालको उत्तराधिकारीका रूपमा नेपाली सेनाको प्रधानसेनापति बनेर सेवानिवृत्त भएका पूर्वप्रधानसेनापति छत्रमानसिंह गुरुङले कटवालकै शैलीमा ‘जनताको छोरा’ नामक पुस्तक लेखेका छन्।
दुवैले बाहिर ल्याएका कतिपय विषयमा विमति राख्ने तत्कालीन जर्नेल कुलबहादुर खड्काले पनि कटवाललाई ‘काउन्टर’ दिन आत्मकथा लेखिरहेको जानकारी सञ्चार माध्यमहरूबाट बाहिर आएको छ।
केही वर्षअघि तत्कालीन दरबारका सैनिक सचिव विवेक शाहले २०५८ जेठमा भएको राजदरबार हत्याकाण्डका बारेमा ‘मैले देखेको दरबार’ शीर्षकको पुस्तक प्रकाशित गरी त्यतिबेलाको राजनीतिक घटनाक्रमका कतिपय गोप्य तथ्य बाहिर ल्याएका थिए।
सेनामा कार्यरत वा सेवानिवृत्त व्यक्तिले ऐनविपरित कार्य गरेको ठहर भए सैनिक ऐनको दफा ३५ ले सुविधा तथा सहुलियतबाट वञ्चित गर्ने व्यवस्था गरेको छ।
अनुसूची २ मा के छ?
शपथ
म ... ... ... ... मुलुक र जनताप्रति पूर्ण वफादार रही सत्यनिष्ठापूर्वक प्रतिज्ञा गर्छु/ईश्वरको नाममा शपथ लिन्छु कि नेपालको राजकीय सत्ता र सार्वभौमसत्ता नेपाली जनतामा रहेको नेपालको अन्तरिम संविधान, २०६३ प्रति पूर्ण वफादार रहँदै ... ... ... पदको कामकाज प्रचलित कानुनको अधीनमा रही मुलुक र जनताको सोझो चिताई, कसैको डर नमानी, पक्षपात नगरी, पूर्वाग्रह वा खराब भावना नलिई इमानदारिताका साथ गर्नेछु र आफ्नो कर्तव्य पालनाको सिलसिलामा आफूलाई जानकारीमा आएको कुरा म पदमा बहाल रहँदा वा नरहँदा जुनसुकै अवस्थामा पनि कानुनको पालना गर्दा बाहेक अरू अवस्थामा कुनै किसिमबाट पनि प्रकट वा सङ्केत गर्ने छैन ।...............
