सत्तारुढ दल एमाओवादी प्रमुख सत्ता साझेदार दल एमाले र यसको नेतृत्वको कार्यशैलीप्रति तीन महिना पहिलेदेखि नै सन्तुष्ट थिएन।
त्यहीकारण एमाओवादी केन्द्रीय नेतृत्वले औपचारिक निर्णय गरी प्रधानमन्त्री एवम् एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीलाई पत्र पनि पठाएको थियो।
खासगरी संविधानको कार्यान्वयन, मधेसी, आदिवासी जनजाति, दलित लगायतका असन्तुष्ट पक्षको माग सम्बोधन गर्ने, सीमांकनको विवाददेखि भूकम्पपीडितको पुनःस्थापनाको विषयमा सरकार गम्भीर नभएको आरोप एमाओवादीले लगाएको थियो।्
यसका अतिरिक्त शान्ति प्रक्रियामा बाँकी रहेका विषय टुंगोमा लैजाने, संक्रमणकालीन न्यायको सिद्धान्तका आधारमा द्वन्द्वकालीन मुद्दा टुंगो लगाउने विषयमा पनि सरकार गम्भीर नभएको आरोप एमाओवादीको थियो।
यी विषयमा एमाले नेतृत्व अनुदार रहेको ठहर गर्दै एमाओवादीका कतिपय नेताहरू प्रमुख प्रतिपक्षी दल नेपाली कांग्रेससँगको सहकार्यप्रति आकर्षित हुँदै थिए।
कांग्रेसको १३ औं महाधिवेशनलगत्तै सभापतिमा शेरबहादुर देउवा निर्वाचित भएपछि एमाओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहालको विशेष दूतका रुपमा महासचिव कृष्णबहादुर महरा, वर्षमान पुन र लेखराज भट्टले कांग्रेसका नेताहरूसँग अनौपचारिक वार्ता सुरू गरेका थिए।
उनीहरूले कांग्रेसका सभापति देउवादेखि नेता विमलेन्द्र निधिसँगको भेटघाटका क्रममा एमालेसँग सरकारमा बसेर काम गर्न सकिने अवस्था नभएको भन्दै सरकारबाट मन्त्रीहरू फिर्ता लिनुपर्ने अवस्थामा पुगेका गुनासो गरेका थिए।
सभापति र संसदीय दलको नेतामा देउवा निर्वाचित भएपछि प्रचण्ड स्वयंले समेत देउवासँग पटक–पटक भेटवार्ता गरेका थिए। दलहरूको सहमतिमा नयाँ संविधान जारी भए पनि शान्ति प्रक्रियाका बाँकी कार्यभारदेखि संविधान कार्यान्वयन, मधेस आन्दोलन, भूकम्प पुनःनिर्माण लगायतका एमाले नेतृत्वको अनुदार कार्यशैलीका कारण सत्तामा बसीरहन सक्ने अवस्था नभएको धारणा देउवासँग प्रचण्डले राखेका थिए।
‘संक्रमणकालीन न्यायको विषयदेखि सत्यनिरुपण तथा मेलमिलापको विषयका कारण पनि हामी सरकारमा बसिरहने अवस्था भएन। तपाई दलको नेता बनेपछि आफ्नै नेतृत्वमा सरकार बनाउने कुरामा इच्छुक भएको कुरा बुझेको छु,’ प्रचण्डले देउवासँग भनेका थिए।
देउवाको नेतृत्वप्रति आफू र आफ्नो पार्टी सकारात्मक भए पनि अहिलेको अवस्थामा आफ्नै नेतृत्वमा सरकार बनाउन कांग्रेसले सहयोग गरेको अवस्थामा आफ्नो दल सरकारबाट बाहिरिन सहज हुने धारण प्रचण्डले देउवासँग राखेका थिए।
श्रीमती आरजु राणा देउवाको उपचारका लागि सभापति देउवा दिल्ली गएलगत्तै एमाओवादीका नेताहरू महरा, पुन र भट्टले पटक–पटक निधिसँग भेटवार्ता गरी प्रचण्ड नेतृत्वमा सरकार गठनका लागि कांग्रेसको सहयोग र समर्थन मागेका थिए।
त्यसपछाडिको समयमा पनि प्रचण्डले निधिसँग यही आग्रह गरेका थिए।
वैशाख १५ गते नयाँदिल्लीबाट फर्केलगत्तै देउवाले आफ्नो दूतका रुपमा पार्टी नेता कृष्णप्रसाद सिटौलालाई प्रचण्डसँग अनौपचारिक कुराकानीका लागि पठाएका थिए। उक्त भेटवार्तामा पनि प्रचण्डले आफ्नो नेतृत्वमा सरकार गठनका लागि देउवालाई मनाउन सिटौलासँग आग्रह गरेका थिए।
सिटौलासँगको भेटवार्तालगत्तै गत आइतबार अपराह्न अर्का नेता शेखर कोइरालासँग त्यही प्रस्ताव राखेका थिए। सोही दिन देउवासँगै कुरा गर्न प्रचण्ड साँझ देउवा निवास पुगेर पुनः त्यही कुरा दोहोर्याउदै भने, ‘मलाई प्रधानमन्त्रीमा कांग्रेसले समर्थन जनाएमा सरकारबाट एमाओवादी बाहिरिन सहज हुन्छ।’
उक्त भेटवार्ताका क्रममा उनले १२ बुँदेदेखि शान्ति प्रक्रिया र संविधान निर्माण प्रक्रियाको मुख्य शक्ति कांग्रेस र एमाओवादी नै भएको भन्दै शान्ति प्रक्रियालाई टुंगोमा पुर्याउनेदेखि मधेसी दललगायत असन्तुष्ट पक्षको माग सम्बोधन गरी संविधान कार्यन्वयन गरी अगाडि बढ्न कांग्रेससँगै आफ्नो पार्टीको धेरै कुरा मिल्ने धारणा राखेका थिए।
प्रचण्डले पटक–पटक सरकारको नेतृत्वका लागि समर्थन गर्न आग्रह गरेपछि देउवाले सहमति जनाउँदै त्यसका लागि पहिले पार्टीभित्र औपचारिक रुपमा सत्ताबाट बाहिरिने निर्णय गरी आउन सुझाव दिएका थिए।
त्यसलगत्तै बुधबार बिहान एमाओवादी स्थायी समिति बैठक बसेरै औपचारिक विज्ञप्ति प्रकाशित गर्दै आफ्नो नेतृत्वमा राष्ट्रिय सहमतिको सरकार गठनका लागि सबैको समर्थनका लागि अपील गर्यो।
त्यसपछि कांग्रेसले पनि सहमति जनाउँदै नयाँ सत्ता समीकरणका लागि असन्तुष्ट मधेसी मोर्चासँग संसद भवनमा वार्ता गर्यो। जहाँ मोर्चाका नेताहरूले नयाँ सरकार निर्माणमा समर्थन दिने विषयमा सहमत भए पनि सरकारमा सहभागी नहुने अभिव्यक्ति दिएका थिए।
त्यसपछि पनि कांग्रेस र एमाओवादी नेताहरूबीच भएको छलफलपश्चात प्रचण्डले बुधबार राति दुई दलबीचको सहमति पत्र तयार पार्न लगाएका थिए।
राति नै दुबै पक्षका नेताहरूबीच सहमति पत्रको मस्यौदा तयार पार्दै त्यस सहमति पत्रमा बिहीबार बिहान दुई दलका नेताले हस्ताक्षर गरी एमाओवादीले सरकारको समर्थन फिर्ता लिने सहमति भएको थियो।
एमाओवादी सरकारबाट बाहिरिएपछि अल्पमतमा परेको सरकारका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले राजीनामा नदिए संसदमा उनीविरुद्ध अविश्वासको प्रस्ताव दर्ता गर्ने सहमति कांग्रेस र एमाओवादीबीच भएको थियो।
बिहीबार बिहान १० बजे प्रचण्डले कांग्रेस सभापति देउवालाई आफ्नो निवासमा बोलाए। देउवा पनि नेता निधि र अर्का केन्द्रीय सदस्य रमेश लेखकसहित प्रचण्ड निवास लाजिम्पाट पुगे।
त्यहाँ पुग्दा प्रचण्डले देउवालाई भने, ‘सरकारको नेतृत्वका लागि तपाईहरुले दिएको समर्थनका लागि धन्यवाद छ। तर सरकारबाट बाहिरिने कुरामा मेरो आफ्नै पार्टीभित्र कुरा मिल्न सकेन।’ प्रचण्डले तत्काल सत्ताबाट बाहिरिने वा अविश्वास प्रस्ताव अगाडि बढाउन नसक्ने जानकारी गराए।
त्यसपछि कांग्रेस सभापति देउवाले प्रचण्डसँग भने, ‘तपाईंले नै सरकारबाट बाहिरिन सरकारको नेतृत्व मलाई दिनुपर्यो भनेपछि हाम्रो पार्टीले समर्थन दिएर मधेसी मोर्चासँग पनि वार्ता गरेको हो। यदि तपाई आफंै आज पछाडि हट्ने हो भने हामीले के भन्ने?’
एमाओवादीले सत्ताबाट बाहिरिने कुराबाट पछाडि हटेपछि प्रचण्ड निवासबाट बाहिरिँदै देउवाले दुई दलबीच कुरा नमिलेको जानकारी संचारमाध्यमलाई दिएका थिए।
(कांग्रेस नेता विमलेन्द्र निधिसँगको कुराकानीका आधारमा तयार पारिएको रिपोर्ट)
