विभिन्न प्रविधि प्रयोग गरी उपभोक्ता ठगेको अभियोगमा राजधानीका १७ पेट्रोलपम्प सञ्चालक विरुद्ध प्रहरीले कारबाही सुरू गरेको छ। उपत्यकाका यी पेट्रोलपम्प सञ्चालकले कहिलेदेखि उपभोक्ता ठगीमा संलग्न थिए भन्ने खुल्न बाँकी छ।
उपत्यका बाहिरका पेट्रोल पम्प र अन्य क्षेत्रमा कति उपभोक्ता ठगिँदैछन् भन्ने बारे पनि सरकार लगभग बेखबर झैँ देखिन्छ। यस्ता कार्य रोक्ने जिम्मेवारी गुणस्तर तथा नापतौल बिभागले पाएको छ। यद्यपी विभागले आफूसँग दक्ष जनशक्ति, कानुनको अभाव र बदलिँदो प्रविधिका कारण आफू निकम्मा बन्नु परेको स्वीकारेको छ।
‘डिजिटल प्रविधिबाट इन्धन ठगी भइरहेको सम्वन्धमा अनुसन्धान गर्ने दक्षता नै हामी सँग छैन,’ काठमाडौंस्थित विभागको क्षेत्रीय कार्यालय प्रमुख योगेन्द्र कुमार पौडेलल सेतोपाटीलाई भने, ‘यो डिजिटल नयाँ प्रविधि हो। यसकारण यस्ता ठगीबारे यहाँ काम गर्ने कर्मचारी कसैलाई जानकारी छैन। उनीहरुले हामीलाई अनुगमनको समयमा डिजिटल प्रविधि प्रयोग गरि सही परिमाण देखाउने रहेछन्, बल्ल थाहा हुन आयो।’
विभागसँग कारबाही गर्ने यथेस्ट र समय सापेक्ष कानुन पनि छैन। ‘कसले र कुन कानुनमा बसेर पेट्रोलपम्प विरुद्ध कारबाही गर्ने भन्नेबारे हामी अझै स्पस्ट छैनौ,’ पौडेलले भने। विभागको आफ्नै कानुन अनुसार कारबाही गरेमा कडा सजाय र जरीवाना नहुने उनको भनाइ छ।
नापतौल तथा गुणस्तर ऐन २०२५ र नियमावली २०२७ को धारा ३० (१) अनुसार नापतौलमा ठूलो ठगी गरेमा सामानको जफत र जम्मा १ हजार रुपैयाँसम्मको जरिवाना हुनसक्छ।
यसकारण पेट्रोलपम्प सञ्चालक विरुद्ध प्रहरीले नै कालोबजारी तथा ठगी ऐन अन्तर्गत कारबाही चलाउँदा उपयुक्त हुने पौडेलको भनाइ छ। विभागको ऐन कानुन पुरानो स्टायाण्डर्ड नापतौल अनुसार रहेकाले डिजिटल प्रविधि मार्फत हुने ठगीलाई प्रोत्साहन भएको विभागको भनाइ छ।
बजारमा नापतौलकाका नयाँ उपकरणहरू भित्रिरहेको र प्रयोग समेत बढ्दै गएको छ। तरपनि डिजिटल मेसिनको हकमा दर्ता प्रक्रियाका लागि कानुन समेत नरहेको विभागको भनाइ छ। करिब ९५ प्रतिशतभन्दा बढी यन्त्र विभागमा दर्ता भएका छैनन्। नेपाली बजारमा अहिले ७० प्रतिशत भन्दा बढी नापतौल यन्त्रको रुपमा डिजिटल मेसिनको प्रयोग भइरहेको विभागको अनुमान छ।
प्रहरीले डिजिटल प्रविधिबाट ठगी गर्ने पम्पमा सिलबन्दी गरेको छ। सिलबन्दी सँगै प्रहरीले उनीहरुलाई ठगी मुद्दा दर्ता गर्ने तयारी गरेको छ। यी पम्महरुले रिमोट कन्ट्रोल प्रयोग गरी सय लिटर तेल बिक्री गर्दा ४ लिटरसम्म ठगी गर्ने तथ्य प्रहरीले फेला पारेको खुलेको छ।
कारबाही कस्तो हुन्छ?
नापतौल तथा मापन यन्त्रको प्रयोग गर्दा दर्ता तथा नविकरण अनिवार्य गर्नुपर्ने पर्नेछ। नियमावली अनुसार ६ कुना भएको ढक, स्प्रिङ तराजु, माना-पाथी र ढुङ्गा ईटा लगायतको कुनै पनि वस्तु प्रयोग गर्न पाइने छैन। (तर डिजिटल मेसिनको विषयमा भने कुनै नयाँ सिस्टम लागू गरिएको छैन। डिजिटलको हकमा पनि उही पुरानै मानक यन्त्र अनुसारकै नियम लागू हुनेछ।)
नियमावलीमा साना व्यापारीले २ वर्षमा र ठूला व्यापारीले १–१ वर्षमा नविकरण गनुपर्ने प्रावाधान छ। नापतौल तथा गुणस्तर ऐन २०२५ र नियमावली २०२७ को धारा ३० (१) अनुसार नापतौलमा ठूलो ठगी गरेमा सामानको जफत र जम्मा १ हजार रुपैयाँसम्मको जरीवाना र कारबाही तोकिएको छ।
