हामी सानो छँदा दसैँको आएको संकेत आकाशमा उड्ने चंगाहरुले दिन्थे। भदौ महिनाबाटै आकासमा चंगा देखिन्थे। हाम्री हजुरआमा भन्ने गर्नु हुन्थ्यो, चंगा उडाउनु भनेको ईन्द्रलाई पानी पुग्यो अब भनेर पठाउने सन्देश हो रे । त्यसैले धानमा गेडा नपस्दै चंगा उडायो भने किसानहरु रिसाउँथे रे।
दसैँको आगमन सँगै चंगा उडाउने तयारी सुरु हुन्थ्यो हाम्रो। चंगा उडाउने र लडाउने एउटा सिंगै उल्लास हुन्थ्यो । अहिले जस्तो तयारी माँजा लगाएको धागो बजारमा हुँदैन थियो, केही त हुन्थ्यो तर आफूले माँजा लगाएर बनाए जति धारिलो हुँदैन थियो । यस्ता धागो अलि महँगो हुन्थ्यो।
माँजा लगाउने सामानहरुको खरिददारी सुरु हुन्थ्यो, कुखुराको भाले छाप धागोबाट। त्यसपछि काँचको धुलो (खाँची), आरारोट, सरेश, रामतोरिंया, घ्युकुमारी, साबदाना आदी हालेर पकायो। काँचको धुलो बनाउन जलेका चीम कुटेर धुलो पनि बनाउँथे कसैकसैले। घरको खाना पकाउने भाँडामा माँजा लगाउने समाग्री पकाउन पाईँदैन थियो, कुनै टिनको ट्याकको खोज्नुपर्थ्यो । पहिले नै भेट्टाएको बेलामा ट्याकलाई लुकाएर राखिन्थ्यो। घरको भाडाँमा पकाउन सर्त हुन्थ्यो, सरेश हाल्न नपाउने र पछि माझेर टिलिक्क पारिदिनु पर्ने। सरेस त्यो बेला काठ जोडन प्रयोग हुन्थ्यो, मोबिकल आएको थिएन, र सरेस गाई भैंसीको खुरबाट बनाईन्छ भनिन्थ्यो, त्यसैले खाना पकाउने भाँडामा पकाउन पाईँदैन थियो।
सबै सामाग्री हालेर पकायो, त्यसपछि एउटाले धागोको रिलमा लठ्ठी घुसारेर समायो, अर्कोले लट्टाँईमा बेर्न थाल्यो, बीचमा बसेर एउटाले हातमा केही तातो माँजा लिएर धागो समाएर बस्यो। कम्तिमा पनि तीनजना चाहिने।
अब माँजा लगाउन सक्किए पछि सुकाउन दुई बिजुलीको लठ्ठालाई बेरेर केहि घण्टा कुर्नु पर्थ्यो। कहिलेकाँही यसरी सुकाउन नपाउँदा चंगा उडाएर सुकाउँथ्यौं। तर यसरी सोझै चंगा उडाउँदा अर्कोले लडाउन आउने हुँदा नसुकेको माँजामा धार बसिसकेको नहुने हुँदा काटिने सम्भावना हुन्थ्यो। तर सुकेपछि त भर्खर सुकाएको माँजाले अरुको चंगा काटिई हाल्थ्यो।
मेरा दौंतरीहरु आफ्नै दाईहरु (सानिमाका छोराहरु) हुन्थेँ - रबि र कान्छा (रबिन्द्र), अर्को सदस्य थियो बालसखा बिल्टु। रबि हामी मध्यको सबैभन्दा जेठो भएकोले उ नै यो प्रोजेक्टको लिडर हुन्थ्यो । म चाँहि चंगा उडाउन मन गर्ने तर राम्रो संग उकास्न नसक्ने, उकासेको चंगालाई उडाएर रमाईलो लिने । चंगामा पुच्छर हालेर पनि उडाउँथ्यौ। पुच्छर हालेको चंगा लडाउँदा सजिलै काटिन्थ्यो, तर उडाईरहन चाँही सार्है सजिलो।
चंगा च्यातियो भने टास्ने गम हुन्थ्यो- भातको सिता वा भुरुङ (प्याजी फुल फुल्ने पान बुट्टे लहरा) को पात।
घरहरु अहिले जस्ता अग्ला नहुने हुँदा घरको छतबाट चंगा उकास्यो, वरिपरि अरुको चंगा आउने बित्तिकै लडाउन थाल्यो। फुईँ हान्दै आफ्नो धागोले अर्कोको धागो माथिबाट रेट्न कोशिस गर्यो। माथि धागो पर्दा लडाउँदै जाँदा चंगा तल गयो भने माथि उठाउन सजिलो हुन्थ्यो। आफूले धागो बेर्दा भन्दा छोड्दा रेटिने हुँदा अर्कोको चंगा काटिन्थ्यो। चंगा घुमाउँदै धागो छोड्दा बेग संग धागोले रेट्थ्यो, तर चंगा तल तल जान्थो, धेरै तल गएपछि भने आफुले बेर्यो भने काटिने सम्भावना हुँदा चंगालाई दायाँ-बायाँ गर्दै धागो छोड्नु पर्थ्यो। अरुको चंगा काटियो भने “चेट” भन्दै उफ्रिन्थ्यौँ, आफ्नो काटियो भने निन्याउरो मुख लाउँदै लट्टाईँ बेर्न थाल्थौं।
चंगा चेट गराउने एउटा ठुलै लडाईँ हुन्थ्यो। आफुले काटेको चंगाको गन्ती हुन्थ्यो। आकासमा कसैले काट्न नसकेर उडाउँदै बस्नु गर्वको कुरा।
आकासमा अनगिन्ती चंगा हुन्थे, अनेक रंग र बुट्टामा । बुट्टा अनुसारका नाम हुन्थ्यो। त्यही नामले बोलाउँदै चिच्याउँथ्यौ। बुट्टा अनुसारको नामले नै उडाउनेको परिचय दिन्थ्यो।
हामी भूराहरुको अर्को काम काटिएका चंगा र धागो लुट्ने हुन्थ्यो। लुटेको धागो गाँस्दै चंगा लडाउँदा गाँठोमा अड्किएर काटिने हुँदा लडाउन प्रयोग नभए पनि उडाउन मात्र त केही काम लाग्थ्यो। धेरै त लुटेको धागो अल्झेर गुजुल्टो पर्थ्यो तर पनि लुट्न दौडिन्थ्यौं। खेत र बारी दौडिंदै चंगा लुटनु पनि खुब रमाईलो हुन्थ्यो। न्युरोड क्षेत्रबाट लडाउँदा काटिएको सैयौं चंगा टुँडिखेलमा आउने हुँदा लठ्ठी बोकेर केटाकेटी लुट्न दौंडिरहेका हुन्थे। धेरै चंगा लुट्न सफल केटाहरु लुटेको चंगाको चांग पारेर मख्ख पर्दै फर्किन्थे ।
पहिले घरहरु एकै खाले समान २-३ तल्ला मात्र अग्ला हुने हुँदा छानामा वा कौशिमा बसेर उडाउन सकिन्थ्यो। शहर बिस्तारको क्रममा घरहरु अग्ला बन्दै र बाक्लो बस्ती बिस्तार हुँदै जाँदा चंगा उडाउन गार्हो हुँदै गयो। अहिले त चंगा उडाउने ठाउँ पाउन पनि गाह्रो भइसकेको छ। मनोरञ्जनका अरु साधनहरु धेरै भएर पनि होला अहिलेको पुस्तामा चंगा उडाउनेहरुको संख्या धेरै कम हुँदै गएको छ। चंगा उडाएर रमाईलो गर्ने हाम्रो पुस्तालाई भने ती दिन सम्झदाँ पनि भित्रै देखि उल्लास लाग्छ ।
