उनीहरू दुवैले बेग्लाबेग्लै कार्यक्रम देखाउनुपर्ने थियो। तर, राजा वीरेन्द्र प्रमुख अतिथि रहने त्यस कार्यक्रमको समयावधि एकदमै घटाइयो। दुई जना बेग्लाबेग्लै प्रस्तोताको एउटै संयुक्त कार्यक्रम गर्नुपर्ने स्थिति आइलाग्यो। मदनकृष्ण र हरिवंश दुवैले केही समय विचार गरे र अन्तिममा ‘हुन्छ’ भने।
त्यो थियो यो जोडीकै पहिलो प्रहसन ‘बैंकेश्वर’।
प्रहसन गजबसँग जम्यो। त्यसबेलादेखि मदनकृष्ण श्रेष्ठ र हरिवंश आचार्य एकअर्काका परिपूरक बन्न पुगे। र, हुँदाहुँदा ‘मह’ मा परिणत भए। नेपालको रंगमञ्च इतिहासमा यति प्रभावकारी जोडी सायदै फेरि तयार हुने गरी उनीहरू अहिले पनि उत्तिकै सक्रिय छन्।
सबैका निम्ति मह बन्दै आएको यो जोडीका आफ्नै व्यथा भने कमै खोजी हुन्छ।
मानिसहरू उनीहरूबाट हाँसो खोज्छन्। उनीहरूले पनि बदलामा हाँसो दिँदै आएका छन्। तर, त्यहाँभित्र अनन्त पीडा लुकेर नबसेका होइनन्।
‘हरिवंशको श्रीमती बितेको दिन मलाई जीवनमै सबैभन्दा बिथोलिएको महशुस हुने क्षण हो,’ मदनकृष्ण भन्छन्, ‘त्यो ठूलो क्षति थियो।’
महले त्यसपछि पनि क्षति बेहोर्न जारी राखेको छ।
करिब सात वर्षअघि उनीहरू एउटा फिल्म गरिरहेका थिए- ‘हाँसिदेउ एकफेर’। त्यसमा लड्ने दृश्य थियो। मदनकृष्ण लडे। अचानक उनको कम्मरमा कुटुक्क आवाज आयो।
‘अरूबेला यसरी लड्दा पाँच–दस मिनेटमै निको भइसक्थ्यो,’ मदनकृष्ण भन्छन्, ‘त्यतिबेला चाहिँ अलिदिनसम्मै दुखिरह्यो।’
त्यसको केही दिनमै गाह्रो हुने गरी हात दुख्न थाल्यो। त्यही हात टाउकोमाथि पुर्याएर उठाउँदा दुख्दैन थियो। तल राख्दा सहनै नसकिने। सुत्ने बेला पनि सिरकबाहिर हात ठाडो पारेर राख्नुपर्ने हुन थाल्यो।
हेर्दाहेर्दै विस्तारै खुट्टा पनि घिसारिने हुन थाल्यो। खाना खान खोज्दा चम्चा अर्कैतिर फर्किदिन्थ्यो।
उनी चिकित्सकलाई देखाउन गए। कारण खोज्दै जाँदा त उनलाई ‘पार्किन्सन’ पो भएको रहेछ। यो अब बाँचुन्जेललाई बोक्नुपर्ने रोग थियो, जसले दिन–प्रतिदिन उनका हिँडडुललाई क्षीण बनाउँदै लैजान्थ्यो।पार्किन्सनको पूर्ण उपचार छैन। यसलाई औषधिले रोकथाम मात्र गर्ने हो।
दिमागमा रहेका ‘न्यूरोन’ भनिने महत्वपूर्ण नशाका कोषहरूको खराबी वा तिनको मृत्युले मानिसलाई यस्तो अवस्थामा लगिदिँदो रहेछ। ती न्यूरोनले डोपमाइन नामको रसायन उत्पादन गर्छन्। ती रसायनको कामअंगहरूलाई परिचालित हुन दिमागलाई सन्देश दिनु हो। यस्तोमा जब पार्किन्सनको विकास हुँदै जान्छ, त्यसले क्रमशः डोपमाइन उत्पादन घटाउँदै लैजान्छ। र, बिरामीको शरीरका चालहरू क्रमशः असामान्य बन्दैजान्छन्।
बिरामीका हात, पाखुरा, खुट्टा, बंगारा र अनुहारै पनि काम्न थाल्छन्। पार्किन्सनले गाँज्दै लगेपछि मुटु, फोक्सो, मिर्गौलाजस्ता शरीरका भित्री अंगहरू नै थर्थराउन थाल्छन्। शरीरको चाल ढिला हुँदै जान्छ। मध्यभागकठोर हुदै जान्छ। र, बेलाबेला सन्तुलनै बिग्रेर मानिस लड्न खोज्छ।
यस्तो अवस्थामा औषधिको मात्रा बढाइदिने हो भने रोग केही नियन्त्रण भएजस्तो त देखिन्छ, तर त्यो झनै घातक भइदिन्छ।
त्यसैले एकै जना चिकित्सक र उनैले असाध्यै कम डोजबाट सुरु गरेको औषधिका भरमा मदनकृष्ण सात वर्षदेखि शरीरमा क्रमशः विकास भइरहेको यो रोगसँग लडिरहेका छन्। तीन वर्षअघि जापानकी प्रसिद्धचिकित्सक ताकोमी ताहिरा आएका बेला उनले अन्नपूर्ण न्यूरो अस्पतालमा शल्यक्रिया पनि गराएका थिए।
‘यो रोगका बारेमा यहाँ धेरैलाई थाहै छैन,’ मदनकृष्णले रोगका कुरा गर्दा पनि हँसाउन छाडेनन्, ‘अस्ति जनचेतना जगाउन वाकाथनको निम्ति ट्राफिकमा सम्पर्क गरेको, ‘ए शनिबारको दिन कार्यक्रम गरे भइहाल्छ नि, मारामार पार्किङ भेटिन्छ’ भनेर पो सुनाए।’
पार्किन्सन रोग लागेपछि कतिपय समयमा शरीरका अंगहरू तत्काल चल्न नसक्ने हुँदा मदनकृष्णले हिजोआज गाडी चलाउन छाडेका छन्। उनको हिँडडुल र आवतजावत चालकले सम्हालिदिनुपर्छ।
र, यी सबै कमजोरीलाई सबैभन्दा बढी ढाकिदिएका छन् उनकै जोडी हरिवंश आचार्यले।
‘मेरो शरीरबाट सामान्य संकेत पाउनेबित्तिकै के हुन लागेको हो भनेर उसले थाहा पाइहाल्छ,’ मदनकृष्ण भन्छन्, ‘चाहे स्टेजमा होस् वा बाहिर, उसले तुरुन्ताको तुरुन्तै परिस्थिति सम्हालिदिन्छ।’
तर, दिनप्रतिदिन बढ्दै गइरहेको कमजोरी त थामिनेवाला छैन।
‘विस्तारै स्वर पनि बस्दै जान थालेको छ,’ उनी भन्छन्, ‘आवाज झिनो र नबुझिने हुँदै जाँदो रहेछ।’
उनलाई यो रोगले कहिलेकाहीँ अनौठो परिस्थितिमा पनि लगिदिने गरेको छ।
‘पार्टीमा गएको बेला अरूहरू टन्न जाँड खाइरहेका हुन्छन्,’ उनले दुःखको कुरा सुनाउँदा सुनाउँदै पनि हँसाए, ‘मेरो भने खुट्टा र जिब्रो लर्बराएर मातिएको मान्छेजस्तो अवस्था भइरहेको हुन्छ।’
भीडभाडको स्थितिमा फोटो खिच्न आउनेहरू पनि उत्तिकै हुन्छन्। यता मदनको शरीर अचानक काम्न थाल्छ। त्यसको संकेत देख्नेबित्तिकै हरिवंशले उनलाई सम्हालिहाल्छन्।
‘त्यसैले हिजोआज सक्दो पार्टी र भीडभाडका कार्यक्रममा कम जाने कोशिस गर्छु,’ मदनकृष्ण भन्छन्, ‘तर, सक्रिय भइरहने चाहनाले थामिएर घरमा बस्न पनि मन लाग्दैन।’
उनले स्टेज र कार्यक्रम पनि छाडेका छैनन्। स्टेजले नै उनलाई असामान्यबाट सामान्य अवस्थामा फर्काउँछ।
‘एउटा असाध्यै महत्वपूर्ण कुरा तपाईंसँग सेयर गर्न चाहन्छु,' मदनकृष्णले आँखा चम्काए र अलिक उज्यालो भएर बोले, 'अरूबेला जस्तोसुकै लर्बराएको वा लड्खडाएको भए पनि स्टेजमा पुगेपछि चाहिँ ख्वै के हुन्छहुन्छ। अचम्मैसँग भित्री बल आउँछ र शरीरले स्वतः सामान्य व्यवहार गरिदिन्छ।’
उनका अनुसार अरूबेला चिकित्सकले फिजियोथेरापी भन्दै बल लगाएर परिचालित गराउन खोज्ने उनको शरीरका अंगहरू स्टेजमा स्वतः चल्न थाल्छन्।
‘स्टेजमा त उल्टो फिजियोथेरापी भइरहेको छ भन्या...’ उनी भन्छन्, ‘ख्वै त्यहाँ चाहिँ जहिले पनि कताबाट के चमत्कार भइदिन्छ।’
तै पनि आफ्नो शरीरलाई हरिवंशले नियालिरहेको र प्रत्येक परिस्थितिका लागि उनी तयार रहने गरेकाले मञ्चमा अझै पनि लामो समय सक्रिय रहने उनको आत्मविश्वास छ।
मदनकृष्णको आत्मविश्वासलाई उनीभित्रैको पार्किन्सनले भन्दा बढी अरू नै कुनै कुराले हल्लाइरहेको छ।
त्यो हो, श्रीमती यशोदाको अवस्था।
उनको यो आत्मविश्वास हल्लिन थालेको पाँच वर्ष भइसक्यो।
हाल काठमाडौं विश्वविद्यालयका उपकुलपति डा. रामकण्ठ माकजु श्रेष्ठ धुलिखेल अस्पतालका संस्थापक पनि हुन्। त्यो अस्पतालको असाध्यै वर्णन सुनेपछि मदनकृष्ण एकपटक घुम्न गएका थिए।
‘हामीले पनि कुनै समय मोडल अस्पताल खोल्ने बेला त्यस्तै सस्तो र सर्वसुलभ स्वास्थ्य केन्द्रको सपना देखेका थियौं,’ उनी भन्छन्, ‘त्यहाँ डा. रामकण्ठको व्यवस्थापन देखेपछि कतै न कतै आफ्नो सपना साकारभइरहेजस्तो सन्तुष्टि मिलेको थियो।’
उक्त भेटघाटपछि डा. रामकण्ठले मदनकृष्ण दम्पतीकै एकपटक ‘होलबडी चेकअप’ गर्ने प्रस्ताव राखेछन्।
‘तपाईंहरू जस्तो मान्छे स्वस्थ रहनु असाध्यै जरुरी छ,’ डा. रामकण्ठले भनेछन्, ‘एकपटक राम्रोसँग जाँचेर ढुक्क हुने मन छ।’
त्यो अनुरोध फेरि फेरि पनि दोहोरिएपछि एकदिन मौका मिलाएर श्रीमान–श्रीमती धुलिखेल पुगे।
‘अरू सबै परीक्षणको सामान्य रिपोर्ट आयो,’ मदनकृष्णले श्रीमतीतर्फ हेर्दै भने, ‘उनको कोलोनोस्कोपी गर्दा चाहिँ झसंग पार्ने जानकारी आयो।’
यशोदालाई केही समययता दिसाबाट रगत बग्न सुरु भएको थियो। ‘म असाध्यै पिरो खाने मान्छे,’ उनी भन्छिन्, ‘त्यो पिरोकै कारण केही सामान्य गडबडी भएको होला भन्ने लागेको थियो।’
जाँच गरिसकेपछि धुलिखेल अस्पतालका रेडियोलोजिस्ट डा. राम गुरुङले भने, ‘भाउजूले त ठूलै रोग पो पालेर बस्नुभएको रहेछ।’
तै बेहोस पारिएकी यशोदा अचेतै थिइन्।
यो सुन्नेबित्तिकै मदनकृष्णको दिमागमा ‘कतै क्यान्सर त होइन?’ भन्ने प्रश्न उठिहाल्यो। डाक्टरले सहमतिको इसारा गरे। उनलाई रेक्टल (मलाशय) क्यान्सर भएको रहेछ। त्यो कत्तिको फैलिएको छ भनेर फेरिएकपटक जचाउन अस्पताल आउनुपर्ने गरी उनीहरू विदा भए।
‘हामी दुई जना एकदम चुपचाप काठमाडौं फर्कँदै थियौं,’ मदनकृष्ण भन्छन्, ‘उनले पुलुक्क हेर्दा मुस्काउन पनि मलाई अप्ठेरो परिरहेको थियो।’
घर आएपछि पनि उनी चुप लागेर बसेछन्। श्रीमतीको मनमा भने चिसो पसेको थियो।
‘म जुरुक्क उठेँ, माथि कोठामा गएँ र ढोकाको चुक्कुल लगाएँ,’ पार्किन्सनले त्यसै कामिरहेका मदनकृष्ण अब झनै काम्दै थिए, ‘त्यसपछि एकछिनसम्म एक्लै बसेर रोइरहेँ।’
सेतोपाटीसँग कुरा गर्दागर्दै मदनकृष्णका आँखा रसाए। आँखाको आँसु त पुछेर पनि जान्थ्यो। तर, काम्दै गरेको ओँठलाई कसरी नियन्त्रण गर्ने? उनले भएभरको बल लगाएर ओँठ टम्म पार्न खोजे। परिस्थिति असहज बन्यो।