केही समय अगाडि हामी एउटा कार्यक्रममा गएका थियौं। उक्त कार्यक्रममा एक जना ठूला दलका नेता भन्दै थिए, ‘हामीले जनताको म्यान्डेट पाएका छौं। हामीले जे भनेका छौं, त्यही हुनुपर्छ। कि त सक्षम मान्छे राजनीतिमा आउनुपर्यो ? आफू लुकेर बस्ने अनि हामीले गरेको यो भएन त्यो भएन भनेर भन्न पाइन्छ?’ उनको आक्रोश अनि भनाईमा सत्यता थियो। राम्रो सक्षम मान्छे राजनीतिमा नआउने अनि बाहिर बसेर खाली यो भएन त्यो भएन भनेर मात्रै कहाँ हुन्छ त?
हामी आम मानिससँग विकल्प पनि त हुने गरेको छैन। त्यसैले, बाध्य भएर फेरि त्यही नेतालाई छान्न परेको छ। फेरि अर्को तर्फ, राम्रो तथा सक्षम मानिस राजनीतिमा नआउनुको पनि कारण छ। चुनावमा नेताहरुले आफ्नो नजिक भएको वा धेरै चन्दा दिन सक्ने मानिसहरुलाई उम्मेदवार बनाउने परिपाटी छ। अहिलेका दलहरु अनि नेताहरुलाई को सक्षम छ कसले नेतृत्व गर्न सक्छ, कसको कति योग्यता छ त्यो मतलब छैन। यो कुरामा चाहिं, सबै वादीहरु एउटै पथमा छन्। त्यो हो ‘मपथ’, अनि सबै वादीहरु एउटै वाद बोकेर हिंडेका छन्, त्यो हो ‘गुटवाद’। ‘मपथ’ अर्थात् मैले भनेको हुनुपर्ने र मेरो फाइदा हुनुपर्ने, अनि ‘गुटवाद’ अर्थात् मेरो गुटको मान्छे मात्र हुनुपर्ने ताकि मैले फाइदा लिइराख्न पाउँ। त्यसैले पनि आम मानिसहरुसंग विकल्प हुँदैन र कम नराम्रो पार्टी खोज्दै कहिले कसलाई कहिले कसलाई अघि सार्न बाध्य छन् ।
देश बनाउन राम्रो नेता चाहिन्छ तर राम्रो नेता आउन पनि त राम्रो उम्मेदवार चाहिन्छ नि। उम्मेदवार नै राम्रो नहुँदा जित्ने नेता कसरी राम्रो हुन सक्छ? फोहोर मुहानबाट कसरी सफा पानी आउन सक्छ ? त्यसैले, अब नेतृत्व आउने मुहान नै सफा गर्न जरुरी छ। अब, उम्मेद्वार नेताको खल्तीबाट हैन, जनताको घर-दैलोबाट आउनुपर्छ। अब उम्मेद्वार पार्टीका बिचौलियाले हैन, आफ्नो प्रतिनिधि नेपाली जनता आफैले छान्न पाउनुपर्छ।
हामी नेपालीहरु आफैमा एकदमै सफल अनि सक्षम छौं। हामी नासामा छौँ, गुगलमा छौं, ओबामाको सल्लाहकारमा पनि छौं। हामी विश्वका सबै ठाउँमा छौँ तर किन देश बनाउने ठाउँमा छैनौँ? राम्रो मान्छे किन चुनावमा उठेर राजनीतिमा आउंदैनन्? राम्रो मान्छे नेतृत्वमा आउनको लागि पहिला उम्मेदवार बन्नुपर्यो। तर, समस्या यही छ, उम्मेद्वार बन्नको लागि वर्षौं पार्टीको झोला बोकेर हिंड्नुपर्छ अनि नेताको चाकडी गर्नुपर्छ। चुनावमा उठेर देशको सेवा गर्नको लागि कुनै न कुनै पार्टीको सदस्य हुन पर्ने, गुटको कोटामा पर्नु पर्ने बाध्यता छ। यस्तो अवस्थामा कसरी एक निष्ठावान् व्यक्ति कुनै नेताको लंगौटी समातेर राजनीति गर्न सक्छ र? त्यसैले, अब राजनीतिमा त्यस्तो नवीनताको आवश्यकता छ जहाँ कुनै सक्षम मान्छेले पार्टीको तर्फबाट या पार्टीको समर्थनमा उम्मेदवार बन्न सकून्। त्यस्तो प्रणाली विवेकशील नेपाली दलले ल्याएको छ, जसमा सक्षम स्वतन्त्र व्यक्ति समेत उम्मेद्वार भएर देश अनि समाजका निम्ति योगदान गर्न सक्छ।
सक्षम उम्मेद्वारलाई कसरी राजनीतिमा ल्याउने ?
समाजका विविध क्षेत्रमा रही राष्ट्रलाई योगदान गरिरहनु भएका र गर्न चाहने योग्य व्यक्तित्वहरुलाई चुनावमा सहभागी गराउनुपर्छ। नेतृत्वमा ल्याउनुपर्छ। यस्ता नीति सफल देशहरुमा प्रयोग गरिएका छन्। यसको लागि चुनाव घोषणा भए लगतै मुख्य संचार माध्यमहरु मार्फत् उम्मेदवारीका लागि खुला आव्हान गरिनेछ। जो सुकै सक्षम उम्मेदवारले आफू उठ्न चाहने क्षेत्र प्रस्ट हुने गरी आफ्नो व्यक्तिगत विवरण, आफ्ना योजनाहरु अनि आफूलाई उम्मेदवार छान्न गरेको भिडियो अपिल सहित निवेदन दिनेछन्। निवेदकहरुको योग्यता, सक्षमता अनि जनसमर्थनको आधारमा नै उम्मेदवारको तय गरिने छ।
उक्त निवेदन उपर राष्ट्रिय व्यक्तित्व, त्यही क्षेत्रका मतदाता तथा दलका प्रतिनिधि सम्मिलित १५ जनाको जुरीले मूल्यांकन गर्नेछन् र तत्पश्चात् उम्मेदवार बन्न प्रत्यासीहरुको अन्तर्वार्ता लिनेछन्।दलको प्रतिनिधि आफैमा अल्पमतमा हुनेछन्, ताकी निर्णयमा दलिय प्रभाब नपरोस्। त्यसबाट छानिएका संभावित ३ जना प्रत्यासीहरु छानिनेछन्।
तिन जना प्रत्यासीहरुले केही समय चुनावी अभियानमा लागेर आफ्नो कार्य-कौशलता देखाउनेछन्। सोको दौरान उम्मेद्वारका प्रत्यासीहरुको मूल्य-मान्यता, निर्यण लिन सक्ने क्षमता, पारदर्शिता, ब्यबस्थापन अनि नेतृत्वको ब्यबहारिक पक्ष हेरिनेछ।
अन्तिम चरणमा, चुनावको केही समय अघि उनीहरुको अभियानको काम, आम नागरिकको मत सर्वेक्षण अनि जुरीले लिएको अन्तिम अन्तर्वार्ताबाट ३ प्रत्यासी मध्ये एक जना अन्तत: दलको तर्फबाट आधिकारिक उम्मेद्वार तय गरिनेछ। यही नियम पार्टीका नेताहरुमा समेत लागू हुनेछ। अब पार्टीको अध्यक्षदेखि साधारण कार्यकर्ताले समेत चुनावमा उठ्नका लागि स्वच्छ प्रतिस्पर्धा गर्नुपर्नेछ। अनि, चुनाबमा निर्वाचन आयोगले तोकेकोमा ९०% मात्र पारदर्शी तरिकाबाट खर्च गर्न पाउनेछन्।
यसले नेपाली राजनीतिमा कस्तो प्रभाव ल्याउंछ ?
यो पद्धतिले सक्षम नेतृत्वका लागि अगाडि आउने बाटो खोलिदिन्छ। यसले हाल नेपालमा भै रहेको नेतृत्व खडेरीको अन्त्य गर्नेछ। साथ-साथै, यसले अहिलेका विद्यमान राजनीतिक पार्टीहरुमा त तहल्कै ल्याउने हाम्रो ठहर छ। यो नीतिले, आफ्नो मान्छेलाई मात्र उठाउने चलनको अन्त्य गर्न ठूलो दबाव सिर्जना गर्छ। साथै, अब, प्रतिस्पर्धा सक्षम - सक्षम मान्छे बीच हुने भएपछि राम्रो व्यक्तिले जित्नेछ अनि नेतृत्व गर्नेछ। सक्षम नेतृत्व आएपछि देशलाई समृद्धितर्फ डोर्याउनेछन् अनि हामीले हाम्रै कालमा समृद्ध नेपाल पाउनेछौं।
कुनै पनि राष्ट्रले छोटो समयमै समृद्ध बन्नको लागि यस्ता नीति अवलम्बन गरेका छन्। उदाहरणको लागि, सिंगापुरको पिपल्स एक्सन पार्टीले सक्षम सिंगापुरका नागरिकलाई राजनीतिक उम्मेदवार बनाउनको लागि जटिल र सुदृढ प्रक्रिया - पृष्ठभूमि जांच, मनोवैज्ञानिक परीक्षण तथा चियाका अनेकन चरणहरुसमेत - अवलम्बन गर्दै आएको छ। यही पार्टीको नेतृत्व गरेर लि क्वान यूले गरेर सिंगापुरलाई ३० वर्षको अन्तरालमा तेस्रो विश्वबाट पहिलो विश्वको मुलुक बनाए।
कार्यन्वयनमा चुनौतीहरु छन् त?
यो उम्मेद्वार छनौट नीति कार्यान्यवनमा अवश्य केहि चुनौतीहरु आउनेछन्। नेपालको परिप्रेक्ष्यमा यो नौलो प्रयोग हुन गैरहेको छ। यो नीतिले दीर्घकालीन फाइदा गर्ने हुदाँ अल्पकालमा हामीले केहि जोखिम उठाउन तयार रहनै पर्छ। यसको मुख्य चुनौती भनेको राजनैतिक चेतना नै हो। अहिले पनि मतदाताहरु त्यही बाजे कै पालाका पार्टीमा भोट हाल्न भनेर बसेर छन् त्यसैले यो प्रयोग सफल बनाउनु तपाईं हामी सबैको दायित्व बन्न आउँछ। शान्त अनि समृद्ध नेपाल यदि हाम्रै जीवनकालमा बनाउने हो भने अब राजनीतिमा सक्षम व्यक्तिहरुलाई ल्याउनुको बिकल्प छैन, त्यो पनि सहि माध्यमबाट।
अबको बाटो के त?
सम्पूर्ण राजनीतिक दलहरुले यो नीतिको अनुशरण गर्ने ताकि जनता सामू हराएको विश्वास उनीहरुले पुन:प्राप्त गर्न सकून् र जनताहरुलाई समृद्ध नेपाल बनाउने अभियानमा संगै लान सकून्। जिम्मेवार (विवेकशील) नागरिक अनि जवाफदेही नेतृत्वको अवधारणालाई व्यापक बनाउन सके मात्रै समृद्ध नेपाल बन्न सक्छ। नत्र फेरि त्यही खेलाडी, त्यही खेल अनि नतिजा पनि त्यही नै हुनेछ ।
ग्रीक दार्शनिक प्लेटोले शताब्दियौं अघि भनेका थिए “सक्षम मान्छे राजनीतिमा नआउनुको सजाय भनेकै उनीहरु आफैँ असक्षम मानिसहरुबाट शाषित हुनु हो। ” आजसम्म पनि यही कुरा लागू भैरहेको छ। तर यो राजनैतिक नवीनताले सक्षम मानिस राजनीतिमा आउने बाटो खोलिदिएको छ। अवश्य पनि, सक्षम नेतृत्वले मभन्दा माथि मेरो देश भन्ने भावनालाई आत्मसात् गर्नेछन् र हाम्रै कालमा समृद्ध नेपाल बनाउन सबैलाई साथ लानेछन्।
( श्रेष्ठ र पाण्डे दुवै विवेकशील नेपाली दलका केन्द्रीय सदस्य हुन् )
