घटना १:
वैसाख १२ को भूकम्प पछिको चौथो दिनमा गोरखाबाट हेलिकप्टरमा उद्दार गरेर पोखरा ल्याइएका गुरूङ थरका एक युवक अस्पतालको बेडमा पल्टिरहेका थिए। निधारमा घाउको खत र हातमा प्लास्टर लगाएका उनको अनुहार निन्याउँरो थियो।
बाख्रा चराउन जाँदा कम्पनले ल्याएको ढिस्कोले पुरिएका उनी कुन स्थितिमा पोखरासम्म आइपुगे सम्झन सकिरहेका थिएनन्। आफ्नै आँखा अगाडि भूकम्पले विध्वंश पारेको आफ्नो गाँउको सचित्र तस्विर देखेका उनी अपरेसनपछि भने विस्तारै फिर्दै थिए।
चाँडै सन्चो भएर फेरि गाँउ फर्कने र आफ्नो गाँउलाई पहिलेको जस्तै बनाउन लागिपर्ने उनको धोको थियो।
घटना २:
‘भईँचालोले त बाँचियो, अब भोकमरीले मरिएला जस्तो छ बाबु, धान मकै भएभरको अन्न जति सबै त्यहाँ करेसामा उम्रिरहेको छ,’ बज्यैले निन्याउरो अनुहार पार्दै पर देखाइन्।
उनको कुरा सुनेर म त्यो भत्किएको घरको पछाडिपट्टि लागेँ। नभन्दै करेसामा धान, मकै भर्खरै टुसाउँदै रहेछ।
‘चिन्ता नलिनुहोस् आमा। सरकार छ, हामी छौं केही गरिहाल्छौं नि।’ बज्यैलाई केहि ढाडस दिँदै म अर्को घर लागेको थिएँ।
करिब ४० घरधुरी रहेको अचनेटार गाँउमा कुनै घर सग्लो थिएनन्, त्यस गाँउमा मात्रै ४ जनाको मृत्यु भएको थियो । गम्भीर घाइते कोही नभएपनि केहीलाई साधारण चोटपटक लागेको थियो। गाँउलेहरू आउनै लागेको वर्षा र हावाहुरीले त्यो भएको पाल पनि उडाउने त्रासमा थिए। कोहि भने भत्केको घरको जस्तापाताले अस्थाई टहरा बनाउँदै थिए।
भूकम्प गएको करिब एक महिना पछि म आफ्नो जन्मथलो त्रिपुरेश्वर, धादिङ पुग्दा त्यति सुन्दर त्यो गाँउ खण्डहर बनेको थियो। यो दृश्य केवल अचनेटारको मात्र थिएन, भूकम्प प्रभावित जिल्लाहरुको अधिकांश गाँउहरुको स्थिति एकै थियो।
***
वैसाख १२ को विनासकारी महाभूकम्प पछि एक वर्ष वितिसकेको छ। अहिले सम्झँदा त्यतिखेरका यी केवल प्रतिनिधि घटनाहरू मात्र हुन्। यस्ता कयौ घटनाक्रमहरू हरेक नेपालीको मानसपटलमा अझैँ पनि ताजा बनेर बसेका छन्।
भूकम्प पछिको एक वर्ष वितिसक्दा ती गुरुङ युवक र बुढी बज्यैले आरामको सास फेर्न पाएका छन् त? अहँ, भूकम्पले बनाएको कहिल्यै निको नहुने त्यो घाउमा अझै पनि खाटा बस्न सकेको छैन।
यो भूकम्प यो हाम्रो पुस्ताको निम्ती नै एउटा दुखद अविष्मरणीय घटना रह्यो। धेरैले आफन्त र पुर्खौदेखि बस्दै आएको घरवार र वासस्थान गुमाउनु पर्यो।
हामीले पुर्खाहरूको नासोको रुपमा पुरातात्विक महत्वका संरचना गुमाउन पुग्यौं। धरहरा ढल्यो । कति सुन्दर गाँउहरु कुरूप र उजाड बने । पानीका मुहानहरु सुके, पहिरो गए। विगतको एक वर्षका घटनाक्रमहरु वास्तवमै हामी हरेकको मनमा कहिल्यै निको नहुने घाउको रुपमा वसेको छ।
भूकम्पले दिएको पीडा त छदै छ, त्यसपछिका दीनमा हुनुपर्ने राहत र पुनर्निर्माण जुन गतिले हुनपर्ने हो, त्यो हुन सकेन । जाडोमा न्यानो लुगाको अभावमा पनि कति भूकम्पपिडितले कठ्यांग्रिएर ज्यान गुमाउनु पर्यो। राजनीतिक अस्थिरता र नाकाबन्दीको मारमा भूकम्पपीडितले कहिल्यै नगरेका सजायका भागीदार बन्न पुगे ।
अझै पनि भूकम्पपीडितको अवस्था उस्तै दयनीय छ। अस्थाई टहराबाट स्थायी वासस्थानमा कहिलेसम्म सर्न सकिन्छ केहि टुंगो छैन। सरकारले दिने भनेको सहुलियत ऋण र प्राविधिक सहयोग भूकम्पपीडितले उपयोग गर्न पाएका छैनन्। दाता सम्मेलनबाट घोषणा भएको विदेशी सहायता वास्तविक भूकम्पपीडितमाझ पुग्न सकेको छैन।
यही रफ्तारले अघि बढ्ने हो भने यी समस्याका गुजुल्टोहरुबाट फुत्कदै फेरि पहिलेको स्थितिमा फर्कन हामीलाई निकै वर्ष लाग्नेछ।
भूकम्प पछिका दिनहरुमा विशेष गरि युवा जमातले जुन पहल कदमी देखाएर उद्दार र राहतमा एकजुट भएर लागे, त्यसको भने प्रसंशा गर्नैपर्छ । विश्वभर छरिएर रहेका नेपालीहरुको सहानुभूति र सहयोगले भूकम्पपीडितको घाउमा थोरै भए मलम लगाउन सहयोग गर्यो। देश भित्र र देश बाहिरका सबैले आफ्नो तवरले आफ्नो ठाँउबाट सक्ने सहयोग गरे, त्यो निश्चय नै सराहनीय छ।
भूकम्पले विनाशमात्रै हैन, हामीलाई गतिलो पाठ पनि सिकाएर गएको छ हाम्रो पुस्ताले सिकेको यो पाठले आगामी पुस्ताका सन्ततीहरुको लागि एउटा सुनौलो उपहार हुन सक्छ । भूकम्प प्रतिरोधात्मक भौतिक संरचना, व्यवस्थित शहरीकरण, भूकम्पको पूर्वतयारी र आम जनचेतना हामीले सिकेका पाठ र अवलम्वन गर्नैपर्ने उपायहरू हुन्।
कमजोर भौतिक संरचना र के नै भइहाल्छ र भन्ने मानसिकताबाट हामी सुध्रिएनौ भने आगामी पुस्ताले यो भन्दा बढी क्षति व्यहोर्नुपर्ने कुरा प्रस्ट छ।
अझै पनि ढिला भैसकेको छैन। पुननिर्माणको कार्यलाई रफ्तारले अगाडि बढाउने, विदेशी सहायताको सहि सदुपयोग, नियमन गर्ने र आमा जनताले त्यसको खबरदारी गरिरहने हो भने भूकम्प व्यवस्थित विकास निर्माण र शहरीकरणको लागि नयाँ सुरुवात हुन सक्छ।
पुननिर्माणलाई अवसरको रुपमा प्रयोग गर्न सकियो भने भूकम्पले खुसी हराएको त्यो गुरूङ दाइ र ती बुढी बज्यैको मुहारमा चाँडो हाँसो फिर्ता ल्याउन सकिन्छ।
( लेखक गण्डकी मेडिकल कलेजमा एम. वि. वि. एस. अन्तिम वर्षमा अध्ययनरत छन् । )
