कैलाली टिकापुरका नागरिक भदौ ७ पछि घर बाहिर निस्कन सकेका छैनन्। सडकमा सर्वसाधरणभन्दा धेरै सुरक्षाकर्मीको उपस्थित छन्। फाट्टफुट्ट साइकल कुदेका छन्। सडक दायाँबायाँ रहेका घरका ढोका बन्द छन्। कैलाली टिकापुरबाट प्रकासित हुने ५ वटा पत्रिका बन्द छन्, फुलवारी एफएम पूर्ण रुपमा जलाइएको छ भने एफएम रेडियोमा काम गर्ने एक पहाडिया मुलका र एक थारु मुलका पत्रकारलाई कुटेर घाइते बनाइएको छ।
भदौ ७ गतेको काण्डपछि उनीहरु ३ सय मिटर परको घरमा समेत जान सकेका छैनन्। साँच्चै नेपालको नयाँ संविधानको परिमार्जित मस्यौदा पारित भएर संसोधनका लागि भदौ १९ गतेसम्मको समय दिँदासम्म पनि मध्यपश्चिमको बाँके र सुरदुरपश्चिमको कैलालीमा तनाव छ। बाँकेमा आन्दोलनकारी सडकमा माइक बोकेर भाषण ठोकिरहेका छन् भने कैलालीमा कर्फ्युले नागरिक घर बाहिर आँगनसम्म मात्रै निस्कने हिम्मत गरिरहेका छन्।
बारीमा तरकारी टिप्न जादाँ समेत सुरक्षाकर्मीले 'थ्रेट' दिन्छ। सर्वसाधारणलाई सूचना दिने पत्रकार लुकेर सूचना संकलन गरिरहेका छन। आन्दोलनरत पक्ष समाचार आएन भनेर पत्रिका जलाउँछ, पत्रकार कुट्छ भने समाचार लेख्यो आफू अनुकुल भएन भनेर फेरि पत्रिका जलाउँछ, पत्रकारलाई कुट्छ। कैलालीको टिकापुरमा अनुहार हेरेर कहिले अखण्ड पक्षधरले त कहिले संयुक्त थरुहट मधेश संषर्घ समितिले कुटपिट गर्ने, पत्रकारका घर घेर्ने, टेलिफोनबाट ज्यानै मार्नेसम्मका धम्की दिने गरेको पीडित पत्रकार बताउँछन्।
.jpg)
रेडियो कैलालीका नवराज खनालको टिकापुरको पथैया नजिक चिनेको साथीका कारण ज्यान बच्यो। 'म मोटरसाइकलमा जाँदै थिएँ। आन्दोलनकारीले निर्घात कुटे। एकजना चिनेका साथी त्यो भीडमा नभएको भए मेरो ज्यान जाने रहेछ', पत्रकार महासंघको मिसन टोलीसँग शरिरमा भएका निलडाम देखाउँदै खनालले भने, 'थारु बस्तीमा हामी जान सक्दैनौं।'
खनाललाई नेपाल पत्रकार महासंघले उपचार खर्च स्वरुप ७ हजार रुपैयाँ हस्ताण्तरण गर्यो। खनाललाई थारु समूदायले कुटे त घोडाघोडी एफ एमका हरेन्द्र चौधरीलाई अखण्ड पक्षधरले पिटे। मोटरसाइकललाई लात्तीले हाने, मोटरसाइकल पछाडि बसेका निलम चौधरीलाई दुई किलोमिटरसम्म लखेटेर पिटे। चौधरीले भने, 'मेरो चस्मा र मोबाइल फुटाइदिए हेल्मेट लगाएकाले टाउँकोमा केही भएन। म सामान्य उपचारपछि घर फर्केँ, निलमलाई धेरै चोट लागेको छ।'
पहाडियाले थारुलाई र थारुले पहाडियालाई अनुहार हेरेर आक्रमण गरेपछि समाचार संकलन गर्न पत्रकार डराइरहेका छन्। आन्दोलनरत पक्षले अनुहार हेरेर व्यवहार गर्ने हो कि भन्ने त्रासबाट पत्रकारले नै मुक्ती पाउन सकेका छैनन्। कैलालीको टिकापुरमा फुलवारी एफएम जलेको ५ दिनपछि नेपाल पत्रकार महासंघको मिसन टोली पुग्यो। फुलबारी एफएमका संचालक रेशम चौधरी थारुवान संघर्ष समितिका संयोजक हुन्। तर उनले २०७२ असार १ गतेदेखि पत्रकार योगेश रावलले ५ बर्षका लागि फुलवारी एफ एम भाडामा चलाउन सम्झौता गरेका थिए।
'मेरो झण्डै ६ लाख रुपैयाँ लगानी डुब्यो। घर त रेशमकै हो रावलले भने, 'भाडामा लिएर रेडियो चलाउन थालेको ७ गते घटना भएको भोलिपल्ट एउटा भीड पुगेर रेडियो खरानी बनाइदियो। यसअघि पनि धम्की आइरहेकै थियो तर जसले धम्की दिएका हुन उनीहरुलाई भेटेर संवाद गरेकाले आगो लाग्न पाएको थिएन' रावलले भने 'यो पटक आगो लगाइहाले।'
.jpg)
टिकापुरमा भदौ ७ को घटना पछि सोमबार बिहान ८ बजेदेखि १० बजेसम्म बजार खुलाइएको कैलालीका प्रमूख जिल्ला अधिकार मोहन चापागाईले बताए। भदौ ७ को घटनापछि भोलिपल्ट सरुवा भएर कैलाली पुगेका चापागाई सद्भाव ल्याउन प्रयासरत रहेको बताउँछन्। पत्रकार महासंघको मिसन टोलीले पत्रकारलाई सत्य सूचना समयमा दिनुपर्ने र सद्भाव ल्याउन प्रशासन आफैंले पनि पहल गर्नुपर्ने सुझाव दिएको छ। भदौ ७ को जस्तो सूचना प्रशासनबाट नजाओस, सूचना प्रशासनबाट गयो तर दोष पत्रकारलाई दिइयो। प्रजिअ चापागाईले अब त्यस्तो गलत सूचना बाहिर जान नदिने प्रतिबद्धता जनाए।
'धनगढीमा बिहानबेलुका चहलपहल भएपनि दिउँसो सुनसान हुने गरेको छ। कर्फ्यु पास लिएर रिपोर्टिङमा हिडेका पत्रकारलाई चेकिङमा बसेका सुरक्षाकर्मीले यस्ता पास त जति पनि बनाउन सकिन्छ भनेर दु:ख दिइरहेका छन्। एक्लै हिड्न सक्ने अवस्था छैन', पत्रकार उन्नती चौधरीले भनिन्, 'बनको बाघले खाला नखाला मनको बाघले खाइसक्यो जस्तो भान भइरहेको छ।'
राष्ट्रिय मानवअधिकार एलाइन्सका फिरुलाल चौधरीले साउन २८ गते टिकापुरमा भएको सभामा थारुवान र मधेशी नेताहरुले दिएको अभिव्यक्ति र केन्द्रीय नेताहरु काँग्रेसका शेरवहादुर देउवा, एमालेका भिम रावल र एकीकृत नेकपा माओवादीका लेखराज भट्टले दिएको अभिव्यक्तिले आन्दोलनलाई केही मलजल पुर्याएको बताउँछन्। 'जरोपत्तो नलागेसम्म तत्काल समाधान देखिँदैन', उनले भने, 'सकारात्मक पक्षलाई मात्रै मिडियाले सम्प्रेषण गरेमा केही बल पुग्छ।'
एकले अर्कोको अस्तित्व स्वीकार गर्दै सम्मान गर्नुपर्नेमा चौधरीको जोड छ। 'अहिले मध्यस्तताको भूमिका निर्वाह गर्ने मान्छे छैनन्', उनले भने, 'कसैलाई नोक्सानी नहुने गरी अखण्ड र थारुवान दुवै विजयी हुने वातावरण बनाउनु पर्छ। टिकापुरका स्थानीय पनि आन्दोलन चाहँदैनन्। बर्षौदेखि मिलेर बस्दै आएको सद्भाव खलबलिएकोमा चिन्तित छन्।'
टिकापुर नहोस नेपालगञ्ज
.jpg)
आन्दोलन थरुहट र मधेशको हो। आक्रोस देखिएको नौ दिनसम्म राष्ट्रिय मिडियामा खबर आएन। आन्दोलनरत पक्षका ललित रौनियारले भने, 'नेपालगञ्जबाट छापिने समाचारमा स्थान पाइएन। पत्रिका जल्नु त्यसको आक्रोस हो। त्यसपछि सुधार भएको छ।' उनी भने मिडियाप्रति नकारात्मक धारणा छैन। यथार्थता आउनु पर्छ।
'मिडिया निष्पक्ष भइदिनु पर्यो', यो आन्दोलनरत पक्षको प्रतिनिधि मुलक भनाई हो।
तर पत्रकार महासंघ बाँकेका अध्यक्ष रुद्र सुवेदी भन्छन्, 'सूचना नदिने अनि समाचार आएन भनेर पत्रिका जलाउने हो त? अनि पत्रकारलाई पिट्नै पर्ने?'
पूर्वमन्त्री महोम्मद इस्तियाक राईले यो घटनाबारे सार्वजनिक माफी मागेको सुनाए। सामाजिक सद्भाव खलबल्याउन प्रशासनले भूमिका खेलेको आन्दोलनरत पक्षको आरोप छ भने प्रशासन आन्दोलनमा घुसपैठ भएको हुनसक्ने बताउँछ। बाँकेका प्रमूख जिल्ला अधिकारी वेदप्रकाश लेखक आन्दोलनमा घुस पैठका कुरा पनि आएका र त्यसबारे आन्दोलनरत पक्षसँग संवाद भइरहेको बताउँछन्। उनले पत्रकारको रचनात्मक र समन्वयकारी भूमिका आवश्यक भएको सुनाए।
पत्रकारको खोसिएका दुईटा क्यामेरा, एउटा पेन ड्राइभ र एउटा झोला प्रहरीले खासेकोबारे प्रशासनले जानकारी नभएको बतायो। पत्रकार आशिष गुप्ता, दिनेश ठाकुर, मोहम्मद आरिफ अन्सारी र सुभाष गुप्ता सुरक्षाकर्मीबाट र भगतराम थारु आन्दोलनकारीबाट पीडित पत्रकार हुन्।
'आन्दोलनमा धेरै बालबालिकाको प्रयोग भइरहेको छु,' पत्रकारको भनाइ छ, 'प्रहरीलाई पानी खुवाउने बालकलाई प्रहरीको अर्को टोलीले कुटपिट गर्दा गर्दैको फोटो खिच्दा प्रहरीबाट दुर्व्यवहार भयो।'
पीडित पत्रकार आशिष गुप्ताले भने, 'मलाई प्रहरीले दुई डण्डा हान्यो।'
नेपालगञ्जमा केही तनाव देखिएपनि कोहलपुरमा भने आन्दोलन शान्तिपूर्ण रहेको दाबी थारुवानका चन्द्र बहादुर चौधरीले गरे। उनी पनि मिडियाले आफूहरुलाई हेला गरेको ठान्छन्। 'सद्भाव बिग्रने गरी आन्दोलन गरेका छैनौँ,' चौधरीले भने, 'मिडियाले हाम्रो समाचार प्रकाशन प्रसारण गरिदिनु पर्यो।'
यो आन्दोलनको जड भनेको संविधान सभामा मूख्य चार दलको सहमतिमा पेश भएको संविधानको परिमार्जित मस्यौदा विधेयक नै हो। थारुवान, मधेशी सीमाङ्ककनलाई परिवर्तन गर्नुपर्छ भन्छन भने कोही टुक्राउन नहुने, अखण्ड रहनु पर्ने, अरुमा गाभिन नहुने माग गरिरहेका छन्। उनीहरुको यो मागलाई विशेष गरी सामाजिक सञ्जालमा अनावश्यक टिप्पणी गरेर सद्भाव खलबल्याउने काम भएको पत्रकार आफैंले पनि मनन गरेका छन्। त्यसैले सामाजिक सञ्जालमा लेख्दा सद्भाव कायम हुने सन्देश लेखौं, शेयर गरौँ। कैलालीको टिकापुर आन्दोलनलाई सहज अवतरण गराउन मध्यस्तकर्ताको खाँचो छ भने नेपालगञ्जमा केन्द्रीय तहमा तत्काल संवाद गरी सहमतिमा आन्दोलन टुङ्गयाउनुको अर्को विकल्प देखिँदैन।
(लेखक नेपाल पत्रकार महासंघको मिसन टोलीका सदस्य एवं नेपाल पत्रकार महासंघका केन्द्रीय सदस्य हुन्।)
