२०७२ साल वैशाख १२ गतेको भूकम्प र त्यसपछि आएका करिब तीन सयको हाराहारीमा आएका साना–ठूला परकम्पहरूको झड्काले अस्तव्यस्त बनेका स्कुलहरू त्यसको करिब १ महिनापछि जेठ १७ गतेबाट खुल्न गइरहेका छन्।
यसैबीच प्रायः स्कुलहरूले स्कुल भवन हेर्न र आफ्ना नानीहरू सुरक्षित रहन्छन् भन्ने यकिन गर्न अभिभावकहरूलाई बोलाएर स्कुल परिसरमा रहेका बचेखुचेका, टालटुल पारिएका घरहरूको निरीक्षण गराइएको छ।
अभिभावकहरूले ती घरहरूमा पढ्न र बस्न मिल्ने कुराको यकिन खै कसरी गर्ने हो, यो काम विज्ञहरूको होइन र? बालबालिकालाई राम्रो शिक्षा दिन्छु भनेर च्याउसरी खुलेका स्कुलहरूले विद्यार्थीहरूलाई सुरक्षित शिक्षा पनि दिन सक्नुपर्छ। त्यसको लागि भूकम्पले हल्लाएका स्कुले भवनहरूमा पठनपाठन गराउन मिल्छ कि मिल्दैन भन्ने कुराको निर्क्योल विज्ञहरूले नै गरीदिनु पर्छ। यसको साथसाथै डिजाइन गरेर भवन बनाउन केही समय लाग्न सक्छ। त्यतिन्जेल सम्मको लागि तत्काल सस्ता, राम्रा र बलिया टहराहरू बनाइदिनु पर्छ। ती टहराहरू भूकम्प प्रतिरोधी त हुने नै भए, हावा हुरीबाट पनि बच्न सक्ने खालको हुनुपर्छ।
यसको साथसाथै ती घरहरू जाडो, गर्मी दुवै थेग्ने खालको हुनुपर्छ। भूकम्प गएको आजको यतिका दिनसम्म पनि सुरक्षित बासस्थान दिनुको साटो भइरहेका घरहरूलाई टालटुल र छोपछाप गरी झुक्याउने प्रवृति किन हावी भएको होला?
यसका बारेमा हामी सबैजना चनाखो बन्नु पर्ने भएको छ। कतिपय स्कुलहरूको पढाइ एउटै भवनमा सीमित राखेको र ती भवनहरू बाहेक अन्य भवन बनाउने ठाउँ पनि नभएको र भूकम्पको समयमा ती भवनबाट निस्केर भाग्ने सुरक्षित स्थान नभएको ठाउँहरूमा ती स्कुलहरूलाई के कसरी व्यवस्थित गर्ने हो, यही अवस्थामा मात्र अरुले स्कुल खोले म पनि खोल्छु भन्नु महामुर्खता हुने देखिन्छ।
आवासीय स्कुलहरूले थप गाडीको व्यवस्था गरी बरु विद्यार्थीहरूलाई यो वर्ष घरबाट नै आउजाउ गर्ने व्यवस्था मिलाए राम्रो हुने थियो। सन्तानभन्दा ठूलो अरु केही छैन यस्तो अवस्थामा घरजत्तिको सुरक्षित अन्त कही हुनै सक्दैन। असुरक्षित भवन र सुरक्षित नै भवन भए पनि बारम्बार आउने पराकम्पनमा बाहिर निस्कनु पर्ने हुन्छ यस्तो बेला स्कुलका शिक्षकहरूले पचासौँका संख्यामा रहेका आफ्ना विद्यार्थीहरूलाई कसरी सुरक्षित स्थानमा पुर्याउन सक्छन्? कसरी यस्तो तनावमय वातावरणमा पढ्ने र पढाउने वातावरण हुन सक्ला? यस्तो अवस्थामा टेबुल र बेन्चमुनि टाउको लुकाउने पूर्व अभ्यासले पनि काम गर्न सक्दैन। तसर्थ सबैभन्दा राम्रो उपाय भनेको टहरा निर्माण नै हुन जान्छ। सस्ता, राम्रा र बलिया टहरा बनाएर निर्धक्क पठनपाठनको वातावरण बनाऊ।
ती टहराहरू पनि हचुवाको भरमा नबनाई डिजाइन गरेर नै हावाहुरी, जाडो, गर्मीबाट बच्न सक्ने बनाऔँ। हचुवाको भरमा जोडजाड गरेर कामचलाउ मात्र बनाउन थाल्ने हो भने फेरि अहिले चर्किएको भवन जस्तै हुन सक्ला।
निजी क्षेत्रका स्कुलहरूले चर्को रकम मात्र असुलेको र सुविधाहरू नदिएको भन्ने गुनासोहरू जताततै चलेका छन्। यस अवस्थामा पनि आर्थिक रूपमा सम्पन्न त्यस्ता स्कुलहरूले कत्ति पनि ढिला नगरी अस्थायी प्रकृतिका टहराहरू निर्माण गर्ने तर्फ दक्ष इन्जिनियरहरूको सहयोग लिएर कदम चालिहाल्नु पर्नेछ। आर्थिक रूपमा विपन्न निजी स्कुलहरूलाई के कसरी व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ।
विभिन्न एनजीओ, आइएनजीओ, विदेशी सहयोग आदिको मदतले तत्काल टहराहरू निर्माण गर्न सकिन्छ।
भूकम्पको भड्काको कारणले आज स्कुले नानीहरू मनोरोगको शिकार भएका छन्। भूकम्पको त्रास अझ मेटिएको छैन। भूकम्पको त्रास मेटाउन स्कुल चाँडो खुल्नु त राम्रो हो तर ती भवनहरू पनि सुरक्षित छैनन भने स्कुले नानीहरूमा झनै ठूलो असर पर्न सक्छ। ढिलो त भइ नै सक्यो अब दश पन्ध्र दिन ढिलो हुँदैमा जहाजै डुब्दैन। शैक्षिक क्यालेण्डर पनि बिग्रिहाल्दैन। जीवनभन्दा ठूलो कुरा के छ? जीवन रहे न पढ्ने हो। सरकारी तथा निजी स्कुल जुन हचुवा तरिकाले खोल्नेतर्फ उद्धत छन् ती स्कुलहरूको निगरानीमा सबैको सहयोगको आवश्यक छ।
स्कुले नानीहरूलाई विपद् न्युनीकरणतर्फ यथेष्ट अभ्यासहरू गराइनु पर्छ। विपद् भन्नाले भूकम्प मात्र नबुझीकन हावाहुरी, अधिक वर्षा, बाढीपहिरो, आगलागी आदि सबै लिइनु पर्छ। स्कुल तहमा पनि विपद् न्यूनीकरण विषयको अबका दिनमा अध्ययन अध्यापन गराइनु पर्छ। विपद् न्युनीकरणसम्बन्धी लेखिएका पुस्तकहरूलाई स्रोतपुस्तकका रूपमा स्कुलका पुस्तकालयमा राखिनु पर्छ। पढ्ने बेला पढ्ने र विपद्का बेला कसरी सुरक्षित बन्ने भन्ने बारेमा चनाखो हुन पनि अबदेखि स्कुलले सिकाउनु पर्छ।
हरेक नानीहरूले आफू सुरक्षित महसुस गर्न पाउनु पर्छ। स्कुलमा गएर किताबी ज्ञान रट्दैमा केही हुँदैन। बिहानदेखि बेलुकासम्म किताबको एकोहोरो रटान लाउन पर्छ भन्ने छैन। अबको पढाई व्यवहारिक पनि हुनुप–यो। आज निजी विद्यालयले गर्ने विषयवस्तुको मात्र घोकन्ते पद्धतिले विद्यार्थीको सिर्जनात्मक शक्ति नै गुम भइरहेको छ। आजका विद्यार्थीबाट ठूला ठूला अन्वेषण हुने सम्भावनाहरू घट्दै गइरहेका छन्। तसर्थ पढाइका ढाँचामा पनि के कस्तो परिवर्तन गर्ने भन्ने बारेमा सोच्ने दिन आएको छ।
