त्यो दिन रेस्टुरेन्टमा सुरूदेखि अन्त्यसम्म उनले नै हामीलाई सेवा गरीन्। पैशा तिर्नु परे पनि म उनी प्रति कृतज्ञ भए।
‘थेङस् फर डेलिसियस् फुड (स्वादिस्ट खानाको लागि धन्यवाद)।’ म उनको मुहार तिर हेर्दै यो वाक्य उच्चारण गरे।
किनकि, शसुल्क होस् वा निशुल्क, आफन्त होस् वा पराइ ,धेरै होस् वा थोरै कोहिबाट केही सेवा लिएपछि धन्यवाद भन्नुपर्छ भन्ने संस्कार विदेशी भूमिले सिकाएको थियो।
उनले पनि धन्यवाद स्वीकार गर्दै वाइ वाइ भनिन् ,हामी पनि बिदा भयौ।
कहिलेकाहि कोहि मानिस चिनजान बिना पहिलो भेटमै राम्रो लाग्न थाल्छ अर्थात उसको बाहिरी आवरणले पनि कसैको मन चुम्वकले चुम्वकीय वस्तुलाई आफूतिर आकर्षित गरे जस्तो गर्नेगर्छ। उनले पनि मेरो मनलाई आकर्षित गरिन्, रेस्टुरेन्टबाट छुटिएदेखि नै उनी मेरो नजर वरिपरी घुमिरहिन्।
संयोग नै मान्नु पर्छ अर्को पटक जादा पनि उनी नै हाम्रो वेयटर बनिन्। उनीसँग कसरी नजिकिने मन मनै सोच्न थाले। अपरिचित व्यक्तिसँग नजिकिन संकोच लागिरह्यो तर पनि बेला बेलामा उनीतिर हेर्दे मुस्कुराइरहे।
मोवाइल हातमै थियो ,नेट अन रहेछ। फेसबुक खोले।
भनिन्छ, भगवानले तिमी आट म पुर्याउँछु भन्छन्। त्यस्तै नै भयो, उनको नजर मेरो मोवाइलको स्क्रीनमा परेछ। ‘हाउ मेनि फ्रेन्स् डु यु ह्याव इन योर फेसबुक?’ उनले नजिकिँदै सोधिन्। बिदेशिहरूको यहि विशेषता साह्रै राम्रो लाग्छ।
उनीहरू मनमा लागेको कुरा सोध्न कसैसँग डराउँदैनन् र लजाउँदैनन् पनि। उनको त्यो सोधाइले मलाइ निकै खुसी बनायो।
‘अल मस्ट वान थाउजन्ट।’ -तुरून्तै जवाफ फर्काएँ।
’मे आइ जोइन् विथ यु?’ उनले सोधिन्।
‘अफकोर्स।’
ढुङ्गा खोज्दा देउतै मिले जस्तो भयो। मेरो फेसबुकमा उनको फ्रेन्ड रिक्वेष्ट आयो मारिना हेइफज, मैले तुरून्तै कन्फर्म गरेँ। उनले विभिन्न क्षेत्रका मानिसहरूसँग परिचय गर्ने आफ्नो स्वभाव रहेको बताइन्। त्यो दिनदेखि नै हामीहरू मित्रताको सम्बन्ध बनाउदै कुरा गर्न थाल्यौ।
उनी (मारीना) ले राजनीतिशास्त्रमा स्नातककोत्तर गरेकी रहिछिन्। एक शिक्षित महिला भएको नाताले पनि उनले आफ्नो योग्यता अनुसारको जागिर खानुपर्छ भन्ने आमसमुदायको बुझाइ हन्छ। तर उनी आफ्नो योग्यता अनुसारको पेशालाई थाति राखेर विभिन्न क्षेत्रका कामहरूमा संलग्न हुँदै आएको कुरा बताइन्। पछिल्लो समयमा उनी एक पुस्तक पसलमा काम गर्दा गर्दै घरपालुवा जनावरको कसरी रेखदेख गर्ने भन्ने बिषयमा तालिम लिएर एक प्रशीक्षकको रूपमा काम गर्न थालिन्। यसभन्दा पहिला केहि वर्ष उनले रेस्टुरेन्टमा वेयटरको काम गरिन्। जहाँ काम गर्दे गर्दा हाम्रो मित्रताको शुरूवात भएको थियो। रेस्टुरेन्टमा काम गर्नुभन्दा पहिला एक वधशालामा मासु प्याक गर्ने काम समेत गरेको विभिन्न प्रसंगहरू चल्दा भन्ने गर्छिन्।
हाम्रो समाजमा शिक्षित हुनु भनेको ज्ञान हासिल गर्नु हो भन्ने मात्र बुझिँदैन। शिक्षाले त्यहि क्षेत्रमा मात्र आत्मनिर्भर बनाउनुपर्छ जसको बारेमा बिषयगत अध्ययन छ भन्ने बुझाइ पनि व्याप्त छ। हुनत यो बुझाइ गलत नै पनि होइन तर त्यहि एउटै क्षेत्रको सिमित घेरा भित्र मात्र आफ्नो रोजाइको पेशा छनोट गर्नुले पनि हामी कहाँ वेरोजगारीको समस्या निम्त्याउन सहयोग गरेको छ।
मारीनाको योग्यता र उनले अवलम्वन गर्ने गरेका पेशाहरूका अलग अलग पाटाहरू देखेर म उनको यथार्थता खोतल्ने कोसिस गर्दे उनी सामु जिज्ञासा राख्न पुगे -" मारिना, तिमी एक शिक्षित महिला हौ , तर आफ्नो योग्यता अनुसारको पेसामा संलग्न देखिदैनौ नि , अर्को कुरा यी विभिन्न खाले पेशाहरूमा आवद्द हुनलाइ के कुराले प्रोत्साहन गर्छ , कृपया भन्न सक्छौ ?" हामी उनकै मातृभाषामा खुलेरै कुरा गर्न थालिसकेका थियौ।
मेरो सोधाइलाई जवाफ फर्काउँदै उनले भनिन्- "हो, मैले अवलम्वन गर्ने गरेका पेशाहरूले मेरो योग्यता सँग कुनै सरोकार राख्दैनन् तर मेरो योग्यताले मलाइ सधै नै सहयोगी भूमिका खेलिरहन्छ अर्थात मेरो योग्यताले दिने अनुमतिकै कारण शिक्षालाइ केवल पदिय कुर्सीमा मात्र सिमित राख्नु उचित ठान्दिनँ। जब मेरो अगाडि अन्य क्षेत्रमा प्रसस्तै सम्भावनाहरू छन् र जसबाट मेरो जिविकोपार्जनमा राम्रै सहयोग मिल्छ भने, किन म पदीय कुर्सीको लागि मरिहत्ते गर्नै? किन मैले अन्य क्षेत्रलाइ तिरस्कार गर्ने? किन म खुम्चिरहने? के शिक्षित हुनु भनेको पदीय कुर्सिमै बस्नु हो र? मेरो समाजले हरेक कामलाइ सानो र ठुलोको नजरले हेर्दैन, सबैभन्दा महत्वपर्ण कुरा लैङगिक विभेद गर्दैन, सुरक्षित वातावरण छ, समाजको यहि विशेषता नै मेरो आत्मवलमा उर्जा थप्ने आधार हो र प्रेरणाको स्रोत पनि।"
उनले सहि भनिन्। विकसित देश साथै महिलाको हक ,अधिकार र सुरक्षाको राम्रो प्रत्याभूति गर्न सकिने वातावरण उनको वरिपरी छ। उनको समाजमा लैडगिक बिभेदको आभाष खासै भेटिदैन, चाहे महिला होस् वा पुरूष नै किन नहोस् स्वतन्त्रता र सहकार्य एक सिक्काको दुइ पाटा जस्तै सबैमा लागू हुन्छ। समाजले एउटा विशेष मान्यता बोकेको छ त्यो हो नैतिक धरातलमा उभिएर जिविकोपार्जनको लागि गर्ने जुनसुकै क्षेत्रका कामहरूलाइ सम्मान गर्ने मानसिकता। त्यसैले गर्दा महिला पुरूष सबैलाइ नै हरेक क्षेत्रमा आत्मनिर्भर बन्न अवरोध भन्दा अवसर धरै भेटिएको उनको समाजमा देख्न सकिन्छ।
उनको जवाफमा म नतमस्तक भए ,सहमति स्वरूप मौनताको लाहाछाप लगाए। हाम्रो समाजमा विद्धमान रहेको कामको वर्गीकरण, कामकै आधारमा समाजमा ब्यक्तिको हैसियत तोक्ने जस्ता साघुरो मानसिकता र असुरक्षित वातावरणका कारण नेपाली महिलाहरू कसरी पिन्जडाको सुगा जस्तै थुनिन बाध्य भइरहेका छन् भन्ने कुरा राम्रो सँग बुझेको आभाष भयो। काठमाडौंबाट प्रकाशीत हुने प्राय दैनिक अखवारहरूमा महिलाहरूलाइ रोजगारीको अवसर भन्दै विज्ञापनहरू राम्रै तलव सुविधा देखाउदै छापिएका हुन्छन्। तर वेरोजगार भएर घरमै बसिरहेका शिक्षित महिलाहरूको ध्यान ती विज्ञापनहरूले खिच्न सक्दैन। यसो हुनुको मुख्य कारण महिलाहरूको लागि असुरक्षित वातावरण र हरेक कामको लागि विभेद रहितको सामाजिक मानसिकताको कमि रहेछ।
हामी नेपालमा केहि अवसर नै छैन भन्छौ , के मारीना ले जस्तै काम गर्ने क्षेत्रहरू हामी कहाँ छैनन्?
हामी केहि गर्न सकिएन भन्ने वितृष्णा जगाउँछौ अर्थात मनोवल गिराउँछाै, के हामी जस्तै मारीना पनि महिला होइनन्? पक्कै पनि, मारीनाको देशमा जस्तै काम गर्ने क्षेत्रहरू हामी कहाँ पनि छन् र हामी पनि मारीना जस्तै सामान्य महिला हौ। उनमा जस्तै आत्मविश्वास र उर्जा हामीमा पनि जागृत हुन सक्छ तर हाम्रै क्षेत्रमा रहेका अवसरहरू लाइ मध्यनजर नै गर्न सकेका छैनाै अर्को शैलिमा भन्नु पर्दा त्यस किसिमको वातावरण बन्न सकेको छैन जुन वातावरण मारीनाको समाजमा छ ,फरक त्यति मात्र हो।
मारीनाको यो उदाहरणबाट हामीले आरक्षण र सरकारी जागिर मात्र महिलाहरूको लागि उपयुक्त मानिएका पेशाहरू होइनन् भन्ने बुझ्नुपर्छ। शिक्षित हुँदैमा अन्य कामको लागि अयोग्य पदीय कुर्सीकै लागि योग्य भन्ने बुझाइलाई परीस्थिति अनुसार व्यवहारीकता प्रदान गर्यौ भने हामी कहाँ पनि अवसरहरू खुल्दै जाने सम्भावना बढेर जान सक्छ भने वेरोजगारी समस्यामा राहात मिल्न सक्छ। यदी हाम्रो समाजले पनि मारीनाको समाजले जस्तै नैतिकताको धरातलमा उभिएका हरेक क्षेत्रका सबै खाले पेशाहरूलाइ सम्मान गर्ने हो र सुरक्षित वातावरण बनाउने हो भने नेपालमा महिलाहरू रोजगारीमा संलग्न हुन सक्ने निकै धेरै क्षेत्रहरू छन्।
होटल, रेस्टुरेन्ट, विभिन्न कम्पनीहरू, गारमेन्ट फेक्ट्रिहरू , उधोगधन्दाहरू , सपिङ महलहरू,स्वतन्त्र व्यवसायहरू, आदि , इत्यादि। यी सबै क्षेत्रमा महिलाहरू आत्मनिर्भर बन्न अयोग्य ठहरिदैनन् भने अर्कोतिर १०, १५ हजार रूपिया कमाउन कै लागि पनि स्वदेश छोड्नु पर्ने अथवा वेरोजगार बस्नु पर्ने बाध्यात्मक स्थितिबाट महिलाहरूलाइ राहात समेत मिल्ने थियो।
अन्त्यमा महिलाहरूलाइ आरक्षण रूपि सहानुभूति भन्दा लैङगीक विभेद रहित सुरक्षित वातावरणले नै स्वावलम्वी बनाउन सहयोग गर्छ , यस तर्फ ध्यान दिने की?
