भारतको दिल्लीस्थित जवाहरलाल नेहरू विश्वविधालय जसलाई नेपालमा जेएनयुको नामले धेरैले चिन्छन्। यसको इतिहास धेरै लामो छैन। सन् १९६९ मा एक ऐनका माध्यमबाट स्थापित यो संस्था केही समय हालको नेपाली दूतावास नजिकैको सप्रु हाउसमा र पछि मुनिरका हुँदै आजको स्थानमा आइपुगेको हो। सामाजिक विज्ञानमा भारत र विश्वकै एक प्रतिष्ठित विश्वविधालय मानिने जेएनयुमा करिव ७ सय शिक्षक/प्राध्यापक, १२०० भन्दा बढी कर्मचारी र ८ हजारभन्दा बढि विधार्थी छन्।
वास्तविकता र इतिहास जे भएपनि बास्तवमा जेएनयु माइकल फुकोले भनेझै दक्षिण एसियामा एउटा ‘हेटेरोटोपिया’ अर्थात सवैले आफ्नै खुबी र क्षमताले अनुमान गर्ने एउटा सस्थान भएको छ। यस आलेखमा उक्त विश्वविधालयका बारेमा आम नागरिकमा गडेका फरक परक धारणामा केन्द्रित गर्न खोजिएको छ।
नेपालीका नजरमा जेएनयु
वास्तवमा नेपाली जनमासमा जेएनयुका बारेमा तीन प्रकारका अनुमान छन्। पहिलो, यसले भारतीय खुविया एजेन्सी ‘रअ’ कालागि काम गर्ने मानिस उत्पादन गर्छ। दोस्रो, यो वामपन्थी उत्पादन गर्ने अखडा हो र तेस्रो, यहाँ राजनेता बनाउने खास कला सिकाइन्छ। जेएनयुभित्र पहिलो पटक सन् २००३ मा प्रवेश गर्न मौका पाएको लेखकलाई २००५ देखि २०१२ सम्म झण्डै ७ वर्ष कहिले पाहुना भएर त कहिले त्यहीँको विधार्थी भएर रहन मौका मिल्यो।
जुब्लीहल होस्टलमा रही दिल्ली विश्वविधालयको दिल्ली स्कुल अफ इकोनोमिक्समा एमफिल सकेर त्यही नै विधाबारीधि सुरू गरेको अवस्थामा आफ्नी श्रीमति (डा. इन्द्रा अधिकारी) जो त्यसवेला जेएनयुमा विधाबारिधि गर्दै थिइन्, लाई परिवार नै बस्न मिल्ने महानदी होस्टलमा सर्न अनुमति मिलेपश्चात मैले पनि दिल्ली विश्वविधालय छाडेर जेएनयु जाने निधो गरेँ।
मलाई आजपनि याद छ, मेरो जेएनयुमा डाइरेक्ट पिएचडी क्याटागोरीमा भर्ना पाएको खवर एकजना नेपाल मामलालाई नजिकबाट चियाउने भारतीय समाजवादी नेतालाई सुनाउँदा उनको जवाफको पहिलो हरफ थियोः ‘आप को बधाई हो, आज से आप भी ‘रअ’ के एजेण्ट के रूप में नेपाल में दर्ज हो गए’।
विस्तारै नेपाल नेतृत्व मै रहेका मानिसहरु यो भावना मजाले गडेको कुरा थाहा पाइयो, उनीहरूमध्ये कतिपयले यो पंतिकारसँग मुखैमा यसबारे प्रश्न गरेका उदाहरण छन् भने जेएनयु पढेर नेपाल फर्केकाले नेपालको राजनीति र समाजबारे केही टिप्पणी गरे, कतै काम गर्ने अवसर पायो भने समाजको एउटा तप्काले चै कतै यहाँ ‘रअ’ को भूमिका त छैन भनेर सशंकित मनले हेर्ने र व्यवहार गर्ने गरेको पाइन्छ।
नेपालमा भारतबारेमा उसले नेपालमा सबैथोक गरिरहेको छ, गर्छ र गर्नसक्छ भन्ने धारणा छ त्यस्तै ‘हाउगुजी’ जेएनयुकाबारेमा पनि देखिन्छ। यथार्थमा आज पनि नेपालको राजनीति र नेतृत्व तहमा भारत बाहिर पढेर आएकाको वर्चश्व देखिन्छ भने भारत मै पढेका मध्येपनि जेएनयु वाहिरका विश्वविधालयका उत्पादनहरु धेरै पाइन्छन्। जेएनयु पढेका मध्ये आज सक्रिय राजनीतिमा दुई डाक्टर भट्टराई (बाबुराम र राजन), अनि अर्का डाक्टर अम्रेस कुमार सिंह मात्र छन् भने विभिन्न नाममा राजनीति र समाजका वारेमा बहसमा आइरहेका पनि प्रा.लोकराज बराल, हरी रोका, डा. दीपक भट्ट, डा. इन्द्र अधिकारी, यो पंतिकार आफैं लगायत औलामा गन्न सकिनेहरुमात्र छन्।
कुटनीतिक क्षेत्रमा लामो समय काम गरेका डा. दिनेश भट्टराईसँग पनि जेएनयु कै विधाबारिधि छ, तैपनि विश्वविधालय कम्पाउण्ड भित्रै बसेर पढ्ने अवसर नपाएका उनलाई जेएनयुसँग जोडेर नेपालमा त्यति चर्चा गरेको देखिन्न। प्रसाशनिक पदमा हेर्दा जेएनयुका पूर्वविधार्थीमा डा.सावित्री गुरुङले पाएको अख्तियारको आयुक्त र डा. गोविन्द सुवेदीको त्रिवीको प्रिन्सिपलको पद नै उच्च पद होला।
तुलना गरेर हेर्ने हो भने वनारस हिन्दु विश्वविधालय पढेकाको राजनीतिदेखि प्रशासनसम्म आज पनि वर्चश्व देखिन्छ। प्रधानन्यायाशीस सुशीला कार्कीदेखि गर्भनर चिरन्जिवी नेपाल र भर्खर कार्यभार पुरा गरेका राजदूत भोला चालिसे, पूर्वप्रधानमन्त्रीहरु, दर्जनौं सभासदहरु, त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा कैयौंका पदमा आसिन व्यक्तित्व बनारस हिन्दु विश्वविधालयबाट फर्केकाबाट छन्।
त्यस्तै पटना विश्वविधालय, दिल्ली विश्वविधालय लगायतका ग्र्याजुएटको पनि ठूलै पंक्ति नेपालको नीतिनिर्माण र राजनीतिमा देखिन्छन्। पूर्वअर्थमन्त्री रामशरण महत पुणे विश्वविधालयका विधावारिधि हुन् भने पूर्वगभर्नर तथा हालका योजना आयोगका उपाध्यक्ष युवराज खतिवडा, महान्यायाधिवक्ता हरी फुँयाल, पत्रकार कनकमणि दिक्षित देखि लिएर हरेक विषयमा आफ्नो मत दिनसक्ने हाल स्कुल अफ ल (काठमाण्डौं विश्वविधालय) का डिन विपीन अधिकारीसम्म दिल्ली विश्वविधालयका उत्पादन हुन्।
तैपनि नेपालमा जेएनयुको बारेको यो इमेज चै कसरी रह्यो भन्ने कुरा मननयोग्य नै देखिन्छ।
बामपन्थी शिक्षाको उद्गमस्थल त होइन? भन्दै गर्दा समाजलाई कसरी हेर्ने भन्नेमा माक्सले प्रतिपादन गरेको सिद्धान्त आजपनि एउटा सशक्त रुपमा स्थापित सिद्धान्त भएको कारणले एउटा राम्रो प्राज्ञ वन्न उसले कार्लमाक्स लगायतका सिद्धान्तकारहरुको धारणासँग अन्तरगं गर्नैपर्छ।
त्यसैले आज कतिपय अवस्थामा कम्युनिज्मलाई उपहास गर्दैगर्दा भनिने एउटा भनाइ ‘माक्सवाद समाजमा लागू गर्न सम्भव छैन, तर एउटा सिद्धान्तको रूपमा विश्वविधालयमा मात्र बाँच्न सकेको छ’ झै सामाजिक विज्ञानको राम्रो विश्वविधालय भएका कारण यहाँ माक्सवाद लगायतका सिद्धान्तवारे व्यापक चर्चा र वहस हुन्छ।
कतिपय गाँउघरमा राजनीति थाहा नपाइकनै जेएनयु पुगेका कोरा विद्यार्थी यसबाट प्रभावित रहँदा कम्युनिज्म नै एकमात्र एथार्थ हो कि भनेर विधार्थी राजनीतिमा कम्युनिष्ट विद्यार्थी संगठनको साथ रहने गरेको पनि देखिन्छ। तर जहाँसम्म नेपालबाट त्यहाँ पढ्न जाने विधार्थीहरुको सन्दर्भ छ, त्यो प्रकारको सैद्धान्तिक विचलन पनि त्यति देखिन्न।
उदाहरणका रुपमा त्यहाँ एमए गर्न गएका शेखर कोइरालाकी छोरी नेहा र केशरबहादुर विष्टका छोरा विराज विष्टलाई लिन सकिन्छ। राजनीतिमा खासै चाख नहुदै त्यहाँ पुगेका भएपनि उनीहरूलाई माथि भनिएको रोमान्टिसाइज्ट कम्युनिज्मले कहिल्यै छोएको देखिन्नथ्यो। नेपाल आएपश्चात विराजले त्यही बाबाको विँडो थामेर आज राप्रपा नेपाल पार्टीको कोटामा सहायक मन्त्रि समेत भए।
मलाई लाग्छ, ‘रअ’ भनेको भारतीय गुप्तचर संस्था हो र यसको पुरा नाम रिसर्च एण्ड एनालिसीस विङ्ग हो भन्ने पनि थाहा नभई उक्त विश्व विधालयको डिग्रि लिएर आउने आज पनि नेपालमा वहुमतमा छन् भन्नेमा मलाई विश्वास छ। तर यति भनिरहँदा आफूलाई हरेक विषयमा झट्ट प्रतिकृया गर्ने भन्दा विषयलाई समाचोलना गरेर यसको अर्को पाटो होला कि भनेर सोच्ने तालिम चै जेएनयुले दिएको हो भन्न सकिन्छ।
भारतीयको नजरमा जेएनयु र रमाइलो अन्तरविरोध
भारत भित्र भने जेएनयुको अलिक फरक इमेज देखिन्छ। सामाजिक विज्ञानमा एउटा अब्बल संस्थानको रुपमा हेर्ने र त्यही अनुसारको व्यवहार गर्ने एउटा समूह छ भने कतै यो संसार कै छाडा शैक्षिक संस्थान त हैन भन्ने अर्को वुझाई छ। र, पछिल्लो चरणमा त यो कतै राष्ट्रद्रोही र भारत विरोधीहरुको अखडा त होइन? भन्नेमा वहस भइरहेको देखिन्छ।
आफ्नो पीएचडी पूरा गरेर नेपाल फर्केको झण्डै ४ वर्षपश्चात त्यहाँको भिजिटिङ प्राध्यापक भएर दिल्ली वसाईका क्रममा चढेको ट्याक्सी र अटो डाइभरसँगको सम्बाद यहाँ पस्कन उपयुक्त हुन्छ होला।
एयरपोर्टबाट प्रिपेट ट्याक्सीमा जेएनयु जाने भनेर बस्नासाथ ती ड्राइभरले गरेका प्रश्न भारतभित्रै एक तप्कामा जेएनयु बारेमा गडेको इमेज हो भन्न सकिन्छ। कनैया कुमारबाट सुरू गरेका ती ट्याक्सी ड्राइभरले अरावेली अतिथि गृहसम्म पुग्दासम्ममा ‘आखीर मे रात के १२, १ बजेतक यस प्रकारके झाडी मे लड्का और लड्किया अकेले अकेले वैठ के करते हे क्या?’ सम्मको सवाल गरे।
अर्को दिन मुनिरकाका लागि अटोरिक्सा लिएर जाँदा ओर्लनै लाग्दा अटोवालाले अकबर र विरवलको प्रसंग उठाएर भनेका थिए कि ‘किसी को सौ राष्ट्रद्रोही चाहिए तो उनको बोलेंगे वो जेएनयु जाए’। यी भनाई र पछिल्लो समय त्यहाँका सत्तारूढ भारतीय जनता पार्टीका सभासद र शुभचिन्तकले दिएका प्रतिकृया उस्तै देखिदा कतै यो आजको जेएनयु विरुद्ध भाजपा राजनीतिको प्रतिफल हो र?
तर जेएनयु भित्र २, ४ पटक जाने आउने गरेका ट्याक्सी र अटोरिक्सा चालकको यो खुल्दुली पुरानै हो।
भारतमा ‘राष्ट्र विरोधीको मुकाम’ भनेर त्यहाँको तथाकथित ‘राष्ट्रवादी’ ले आरोप लगाउँदै आएको यस विश्वविधालयलाई नेपालमा चै त्यस्तै तथाकथित ‘राष्टवादी’ भनिनेले चै जेएनयुले ‘रअ’ का एजेण्ड उत्पादन गरेर पठाउँछ भनेर भनिरहनुमा चै एउटा रमाइलो अन्तरविरोध देखिन्छ। माथि नै भनिए झै भारतका शिक्षण संस्थामध्ये यो नै एकमात्र संस्थान होला जसमा न त विधार्थी फाँटमा न त शिक्षक वृत्तमा नै भारतका सत्तामा रहने दलहरुको कुनै प्रभाव देखिन्छ।
विधार्थी युनियनमा सन् २००१ मा एक पटक भाजपा समर्थीत विधार्थी संगठनले वाहेक न त कहिल्यै कांग्रेस समर्थित न त भाजपा समर्थितले नै जितेका छन्। शिक्षक फाँटमा पनि माथि भनिए झै धेरै सामाजिक विज्ञानमा राम्रा सिद्धान्तकारले मात्र अवसर पाउने र राजनीतिक दबाब इत्यादिले कम काम गर्ने हुँदा कि त दैनिक राजनीतिबाट टाढै रहेका कि त माक्सीज्म प्रति लगाव भएकाहरु कै वहुमत देखिन्छ।
कांग्रेसका मनमोहन सिंह सरकारमा छउन्जेल कांग्रेसका नेताहरू जेएनयु आउने हिम्मतसम्म गरेनन् उनीहरुको भातृसंगठन रजिष्टर्ड त थियो तर संगठन नै गर्न आएको पनि देखिएन। माग्न आए भोट दिउँला नि त भनेर बस्ने म जस्ता मान्छेसँग भोट माग्ने समेत ती दलका कोही देखिएनन्।
६ वर्षको वसाईमा एक पटक मनमोहन सिंह र एकपटक राहुल गान्धी आएको याद छ। यस्तो यथार्थ बिच नेपाली राष्ट्रवादले जेएनयुलाई ‘रअ’ उत्पादन गर्ने सस्थाका रूपमा प्रचारित गर्नसक्नु अर्को आश्चर्य बनेको छ।
मलाई याद छ, सन् २००४ को जुलाइदेखि इन्द्राजी त्यहाँ भर्ना भइन्, म काठमाडौंमा थिए। अब त फ्रि भइन कि भनेर रातको दश, साढेदश बजे तिर फोन गर्यो, ‘बाबा म यहाँ छु, त्यहाँ छु, पछि कुरा गरौं है’ भनेर जवाफ आउने। एउटा गाउँले वातावरणमा हुर्केका हामीले शहरको जीवन र त्यहाँ एउटा महिलाले रातिमा हिड्डुल गर्न मोल्नपर्ने जोखिम इत्यादिले डराइरहने मन, त्यहाँमाथि दिल्ली र महिला सुरक्षाको सवालमा टेलिभिजन र पत्रपत्रिकाको खबर आदिले मलाई उकुसमुकुस बनायो। किन यति रातिसम्म बाहिर बसेको भनेर सोध्दा हास्दै ‘यहाँ डराउनुपर्ने कारण छैन बाबा, ढुक्क हुनुहोस्। म एक्लै छैन सबै साथीहरु यतिखेर होस्टल बाहिरै छन्’, भन्ने उनको जवाफ आउने।
तर पछि आफैं गएर देखेपश्चात लाग्यो वास्तव मै क्याम्पस भित्रको वातावरण असाध्यै सुरक्षित थियो। हरेक सय देखि दुईसय मिटरको दुरीमा गार्डहरुको व्यवस्था, बाहिरी वातावरणमा क्याम्पसलाई पूर्ण रूपमा अलग गर्न सक्नु, क्याम्पसमा छिर्ने सवै गाडीको लगत राख्दै टोकन प्रणालीद्धारा ती सवारीमाथि कन्ट्रोल गर्नू आदि कार्यले हेर्दा दिल्लीको एउटा ठाउँ देखिएपनि जेएनयुको वातावरण अर्कै र सुन्दैमा पत्याउन गाह्रै किसिमको थियो।
भनिन्छ, जब मानिसले हेरेर र अनुभव गरेर कुनै स्थान या चिजको वारेमा जानकार हुन्छ, अनि ऊ त्यो वातावरणमा रमाउन थाल्छ। वास्तवमा राति १, २ वजेसम्म जेएनयुभित्रका सडकमा देखिने महिलाले त्यहाँको सुरक्षित वातावरणलाई उपभोगमात्र गरेका हुन्। तर ४ किलोमिटरको क्षेत्रफलमा रहेको जेएनयुमा सिमीत त्यो सुविधाभन्दा अन्यन्त फरक त्यहाँभन्दा वाहिरी दुनियाँमा रहने आम नागरिकले जब रातको १, २ बजे महिला त्यसमा पनि जवान महिलाहरु सडकमा देख्छ, भलै ती महिला पुस्तकालयबाट आफ्नो होस्टल तर्फ आइरहेकी हुन्, त्यहाँ छाडापन बाहेक अरु के नै शंकागर्न सक्छ र?
कहिलेकाँही त्यहाँ पुग्ने मानिसहरुलाई जेएनयुभित्र यहाँनेर पुस्तकालय छ, यो यतिखेरसम्म खुल्छ, यतातिर विद्यार्थीका लागि होस्टल छन् भनेर सोच्ने, सम्झने भन्दा मध्यरातमा एक्लै र कहिलेकाही केटासँग गफगर्दै कसरी एउटी केटी मध्यरातमा बिच सडकमा भन्ने प्रश्नले सताउनु अस्वभाविक होइन।
भारतकै अरू विश्वविधालयभन्दा फरक
हेर्दा त्यति ठूलो र पुरानो संस्था नदेखिए पनि स्थापनाको केहि वर्षमै यसले विविध प्रकारका इमेज समाजमा दिन सफल भएको छ र त्यो पनि समाजका सवै वर्ग, तह र तप्काका मानिसलाई।
जेएनयुले शिक्षामा आजको अवस्था कायम गर्नमा उसको आवासीय प्रकृतिको प्राज्ञिक वातावरण नै हो जसले विद्यार्थीलाई बिहान ९ बजेदेखि कहिलेकाँही त राति १-२ बजेसम्म विश्वविधालयमा कार्यरत प्राध्यापकदेखि भारत र विश्व कै होनाहार व्यक्तित्वसँग अन्तरंगको अवसर दिलाउन सम्भव बनाएको छ भन्ने हो।
आवासीय संरचना त संसारका अरु विश्वविधालयमा पनि छ, दिल्ली विश्वविधालयमा पनि छ त, तर जेएनयु कसरी फरक रह्यो भनेर प्रतिप्रश्न गर्न सकिन्छ। म आफैं पनि झण्डै डेढ वर्ष दिल्ली विश्वविधालयको जुवलीहल होस्टलमा पनि वस्ने मौका पाएको मान्छे। मैले फरक के देख्छु भने दिल्ली विश्वविधालयका क्याम्पस, पुस्तकालय र विद्यार्थी बस्ने होस्टललाई एउटै कम्पाउण्डमा ल्याउन नसकेका कारण त्यो वाताबरण समग्र दिल्लीको भन्दा फरक भएन। होस्टलबाट पुस्तकालय जाँदा या फर्कदा वाटोमा विश्वविधालयको नियन्त्रण बाहिरको सडक प्रयोग गर्न परे पश्चात त्यहाँको सुरक्षा विश्वविधालयको नियन्त्रणमा भएन, विद्यार्थीले सुरक्षित महसुस गर्न सकेनन्।
आजपनि दिल्ली विश्वविद्यालयका छात्रावासमा रातको ८ बजे पश्चात नै छात्रावास बाहिर जाँदा वार्डेनको अनुमति लिनपर्ने लगायतका नियम कार्यान्वयनमा छन्। जसले विद्यार्थीको वाह्य कृयाकलापमा नियन्त्रण गरिरहेको हुन्छ भने जेएनयुमा त राति ९ वजे डिनर सकिए पश्चात प्राय डाइनिङ हललाई नै सेमिनार हलमा परिणत गरेर देश र विदेशमा चर्चामा रहेका समसामयिक विषयमा देश र विदेशका होनाहार विज्ञ बोलाएर घण्टै लामा वहसहरु गरिन्छन्।
हरेक दिन ८, १० स्थानमा यस्ता कार्यक्रम भैरहँदा विद्यार्थीको चाखसँग मेलखाने कार्यक्रम धेरै नै भेटिने कारणले हरेक विद्यार्थी नचाहेर पनि सातामा २, ३ वटा यस्ता कार्यक्रममा सहभागी भइरहेकै हुन्छन्। जहाँ यस्ता अनौपचारिक कार्यक्रमको अवसर हुन्छ, यो कक्षाकोठाको भन्दा परक हुन्छ र यसले विद्यार्थीको सिकाई सहज बनाईदिन्छ, किनभने यस्तो सिकाइ उसको बाध्यताको होइन, चाहनाको हो। यीनै अवसरका कारण यहाँका विद्यार्थी राजनीतिक र सामाजिक विषयमा जानकार र प्रखर देखिएका हुन्।
जब कोही कुनै विषयमा जानकार र त्यसलाई विवेचनात्मक रुपले हेर्नसक्ने हुन्छ, उसले सरकार या समाजको मुलधारले जे भन्छ त्यसलाई हुवहु नमानि समालोचनात्मक टिप्पणी गरिदिन्छ। यही कुरा आजको मोदी सरकारलाई अपच भएर जेएनयुलाई अराष्ट्रियको ‘हव’ का रूपमा बदनाम गराउने र कमजोर वनाउने प्रयास हो भन्न सकिन्छ।
यस विश्वविधालयका आफ्नै अरू पृष्ठभूमी पनि छन्। भारतमा शिक्षा क्षेत्रमा आरक्षणको सुरूवात नै नहुँदै पिछडिएका राज्य र समुदायबाट पढ्न चाहनेलाई प्रोत्साहनका लागि केही लचक भएर मूल्याकंन गर्ने विधि, भारतका सवै राज्यमा प्रवेश परीक्षा केन्द्रको व्यवस्था गरि घर नजिकको स्थानवाटै कम खर्च र समयमा एउटा प्रतिष्ठित विश्वविधालयमा आवेदनको सुविधा, प्रवेश परीक्षा उतिर्ण गरेका तर अंग्रेजी भाषामा कमजोर विद्यार्थीलाई भर्ना भएपश्चात भाषाका अनौपचारिक कक्षा चलाएर अंग्रेजीमा उनीहरूको कन्फिडेन्स बढाउने लगायतका कार्यक्रम यस विश्व विधालयका विशेषताहरु हुन्।
यसो गर्दैगर्दा यस विश्वविधालयले आरक्षण वा भनिदै आएको ‘योग्यता’ मा केही लचक भएर विद्यार्थी ल्याउँदा शैक्षिक संस्थाको गुणस्तर नै घट्ने होइन, अंग्रेजी भाषा नजान्दैमा कसैसँग कम ज्ञान हुदैन भन्ने होइन भन्ने जस्ता केही नजिर पनि स्थापना गरेको छ।
आरक्षण कार्यन्वयनमा भारत सरकारभन्दा अगाडि रहेर काम गरेर पनि सदैब आफ्नो प्राज्ञिक वातावरण उच्च राख्न सफल जेएनयु कै अनुभवले भारतका अरू विश्वविधालयलाई पनि आरक्षण मार्फत समावेसी विद्यार्थी भर्ना प्रकृयामा जाने कुरामा प्रोत्साहित गरेको वताइन्छ ।
जेएनयुबाट सिक्ने अर्को महत्वपूर्ण कुरा भनेको यहाँको लोकतान्त्रिक चुनाव हो। धेरै विश्वविधालयले आज पनि विद्यार्थी संगठनहरू भनेका संस्थाका विरोधी हुन्, यीनले राजनीति घुसाउँछन् र शिक्षणको वातावरण विगार्छन् भनिरहको अवस्थामा जेएनयुले विद्यार्थी राजनीतिलाई अलग्गै रुपमा स्थापित गरेको छ।
शिक्षक र विद्यार्थी अनि प्रशासन र विद्यार्थीबीच विश्वविधालयको हितमा सामूहिक रुपमा जाने गरि प्रगाढ सम्वन्ध वनाउन सक्नु जेएनयु विद्यार्थी राजनीतीको एउटा पाटो हो।
आज भारत सरकार नै यस संस्थाको खिलावमा लागिपर्दा त्यहाँका शिक्षक, विद्यार्थी, कर्मचारी र विश्वमा रहेका उक्त विश्वविद्यालयका शुभेच्छुकको एकताका कारण आफ्नो अलग अस्तित्व कायम गराउन सफल रहेको छ। आफ्नो विद्यार्थी युनियनको चुनाव त्यहाँका विद्यार्थी नै मिलेर सर्वमान्य रूपमा सम्पन्न गराउने, हरेक १ वर्षमा मतदान मार्फत नेतृत्व हस्तान्तरण गर्ने र चुनाव कुनै प्रकारको भड्किलो खर्च र उत्ताउलो प्रचार प्रसार बिना नै सम्पन्न गर्ने जेएनयुबाट सिक्नुपर्ने अरू पाठ हुन्।
मतदानको अधिल्लो रात स्ववियु सभापतिका सवै उम्मेद्वारले विद्यार्थीमाझ बाटै बनेको निर्वाचन समितिले संयोजन गरेको मञ्चमार्फत आफ्ना एक वर्षका कार्यक्रम राख्न र मतदातासँग अन्तरंग गर्न दिने अमेरिकी राष्ट्रपतिको चुनावको दौरानको ‘प्रेसिडेन्सियल डिवेट’ जस्तै कार्यक्रम हामीजस्ता पूर्वविद्यार्थीले ‘मिस’ गर्ने कार्यक्रमहरु हुन्।
समग्रमा भन्दा समाजका फरक फरक मान्छेलाई फरक फरक इमेज दिनसक्नु पनि ठूलो खुवी नै हो। केही नभएको व्यक्ति वा वस्तुको समाजमा चर्चा पनि खास हुन्न। आफ्नो स्थापनाको छोटै अवधिमा जेएनयुले विश्व मै विभिन्न प्रकारका इमेज दिन सकेको छ, समाजमा यसको राम्रो या नराम्रो पक्षको बारेमा चर्चा भैरहेको छ, जुन सकारात्मक छ। तर पनि अरू कुरामा आ आफ्नै तर्क भएपनि तल चर्चा गरिने जेएनयुका दुई वटा विशेषतालाई चै हामी दक्षिण एशियाका अरू शिक्षण संस्थाले मनन् गर्न सके एउटा शिक्षण संस्थावाट जुन प्रकारको ‘एकेडेमिक एक्सिलेन्स’ को आशा गरेर छलफल गरिन्छ, त्यसमा ठूलो योगदान हुने देखिन्छ।
